Chiến thắng hạng mục Hiệu ứng hình ảnh xuất sắc nhất tại giải Oscar lần thứ 96, Godzilla minus one không chỉ tạo nên cột mốc quan trọng của điện ảnh Nhật Bản, mà còn mở ra cách tiếp cận đa chiều về nước Nhật và tâm thức con người Nhật Bản thời hậu chiến.
Shikishima Koichi, một phi công cảm tử trong Thế chiến thứ Hai đã sống sót và trở về sau chiến tranh, mang theo mặc cảm của kẻ còn sống, nhất là sau sự kiện trên đảo Odo, anh đã chết lặng nhìn con quái vật Godzilla càn quét cả hòn đảo lẫn đồng đội. Trở về và chứng kiến quê hương bị tàn phá, cháy rụi, người thân cũng không còn, mặc cảm tội lỗi càng đè nặng Shikishima. Trong đống đổ nát hoang tàn, trong cuộc tái thiết thời hậu chiến, Shikishima đã nhận làm công việc dò mìn, đồng thời cưu mang người phụ nữ Noriko cùng đứa trẻ tên Akiko. Cả hai không phải ruột thịt nhưng đều đã mất đi người thân sau Thế chiến. Những tưởng cuộc sống bình thường đã dần quay trở lại, nhưng rồi cơn ác mộng mang tên Godzilla, lần nữa xuất hiện.
Con người thời hậu Thế chiến thứ Hai
Trước hết, cần phải khẳng định một điều rằng, bộ phim Godzilla minus one do Nhật Bản sản xuất khác rất xa so với nhiều bộ phim về Godzilla do Hollywood sản xuất. Ở Godzilla minus one, Godzilla không phải vị thần bảo hộ Trái đất, cũng không phải chủ thể chính của tác phẩm. Mà chủ thể chính trong bộ phim này là con người. Những cá nhân sống sót và bước ra từ Thế chiến thứ Hai, ở một nước Nhật hoang tàn, mang theo ẩn ức vụn vỡ của kẻ mất đi tất cả và phải gây dựng lại cuộc sống từ đống đổ nát tàn lụi. Tất thảy, tạo nên muôn số phận thời hậu chiến, lầm lũi sinh tồn mà gắng gượng tự chữa lành vết thương chiến tranh khó lòng khép miệng. Và họ, những con người bé nhỏ, yếu đuối, sự sống hết sức mong manh kia đang phải đối chọi với thứ thảm họa phi tự nhiên mỗi lúc một thêm mạnh mẽ mang tên, Godzilla.
Poster phim Godzilla minus one.
Thật vậy, khai thác khía cạnh con người thời hậu Thế chiến, đạo diễn Yamazaki Takashi, cũng đồng thời là biên kịch của Godzilla minus one, đã tạo dựng lên hàng loạt gương mặt lấm lem trên mặt đất đổ nát, ngập ngụa mùi thuốc súng cùng những cột khói khét lẹt từ bao đống lửa chưa lụi tắt. Là người phi công cảm tử vẫn còn sống sót trở về, mang theo mặc cảm tội lỗi với quá khứ bạc nhược cùng nỗi ê chề của kẻ ở lại khi người thân đã không còn, đồng đội đã tử trận ngay trước mắt. Tất cả, làm nên ẩn ức đau đớn nơi nội tâm Shikishima phải trải qua. Dẫu rằng thời bình anh có trở thành người dò mìn như một cách chuộc tội hay cưu mang những số phận bi thảm khác và sống cùng họ như một gia đình thì thứ ẩn ức ấy vẫn kéo đến, đè nặng Shikishima giữa những cơn ác mộng kéo dài, trường diễn mỗi đêm. Là người phụ nữ đã mất tất cả trong những cuộc không kích vẫn bế trên tay đứa trẻ chẳng phải ruột thịt nhưng cùng gặp cô ở giao điểm chẳng còn người thân nào trên cuộc đời. Là người hàng xóm từng cay nghiệt với “kẻ còn sống sót” song cũng là bà đã dang rộng vòng tay, trở thành chỗ dựa cho những người trẻ bước ra từ cuộc chiến làm lại cuộc đời. Là những thanh thiếu niên vẫn còn giữ được sự thuần khiết và nhiệt huyết nhất định khi không phải đối diện với khoảnh khắc sinh tử của kẻ được gắn danh “Thần Phong” lên người. Và là những người cựu binh bước ra từ cuộc chiến vô nghĩa lí vỡ vụn cả niềm tin lẫn ý thức hệ lần nữa phải sát cánh bên nhau để bảo vệ công cuộc tái thiết trong thời bình mà họ mới gây dựng chưa lâu.
Mỗi cá nhân thời hậu Thế chiến đều mang một hoàn cảnh, nỗi ưu tư riêng nhưng vào buổi tái thiết ai cũng hối hả bất kể thiếu thốn, cái nghèo, cái đói và sự chiếm đóng của lực lượng nước ngoài; chừng như họ có thể đè nén kí ức vẫn chưa quá xa xôi để hướng tới ngày mai. Và những con người đó sẵn sàng hi sinh tính mạng cho thực tại lần này, họ biết rằng họ chiến đấu vì ai, vì điều gì. Khi họ đã bị thế giới bỏ lại sau lưng, bị chính thượng tầng đất nước chối bỏ, phải tự thân đối diện trước sức mạnh vượt ngoài tự nhiên của một quái vật thời tiền sử không rõ nguyên do xuất hiện và tấn công con người.
Bộ phim khởi nguồn từ không gian nhỏ hẹp trên đảo Odo, mở rộng đến toàn nước Nhật, theo dòng thời gian từ những ngày tháng cuối cùng của Thế chiến thứ Hai đến tháng năm nước Nhật thời hậu chiến dần xây dựng cuộc sống, đi từ cá nhân con người tới các vấn đề vĩ mô liên quan tới chính trị lẫn cục diện thế giới sau Thế chiến như một điều tất yếu. Hơn 120 phút, đạo diễn Yamazaki Takashi đã tạo nên một tác phẩm điện ảnh nhiều tầng bậc, lớp lang, câu chuyện cá nhân lồng ghép trong câu chuyện cộng đồng, đất nước.
Đến tận cùng, Godzilla minus one hướng đến vẫn là sự sống, quá trình nhân vật được cứu rỗi và chữa lành sau quá khứ đau thương và hi vọng vào tương lai người ta nguyện đánh đổi sinh mạng để bảo vệ. Vì vậy, cái kết dù kì diệu tới khó tin cho Shikishima như lời khẳng định bất biệt của tình yêu lẫn sự sống con người. Và khi đặt sự bất diệt đó bên cạnh khoảnh khắc Godzilla vẫn đang tái sinh ngay cả khi nổ tung thành ngàn mảnh thì sức sống của con người nhỏ bé kia lại càng thêm ý nghĩa.
Bộ phim Godzilla đầu tiên giành giải Oscar
Một hình ảnh trong bộ phim.
Với Godzilla minus one, đây là lần thứ ba đạo diễn Yamazaki Takashi đưa hình tượng Godzilla lên màn ảnh. Và lần này, với kinh phí chỉ vỏn vẹn 15 triệu USD, Godzilla minus one đã trở thành bộ phim về Godzilla thành công nhất mọi thời đại không chỉ ở Nhật Bản mà còn với dòng phim này nói chung. Sự thành công ở cả khía cạnh thương mại, với doanh thu toàn thế giới năm 2024 vượt 100 triệu USD; lẫn khía cạnh hàn lâm khi Godzilla minus one trở thành bộ phim về Godzilla đầu tiên giành một tượng vàng Oscar đã khẳng định sức sáng tạo vô biên của các nhà làm phim Nhật Bản trong việc khai thác một hình tượng xuất hiện đã lâu như Godzilla vậy .
Chiến thắng hạng mục Hiệu ứng hình ảnh xuất sắc nhất của Oscar lần thứ 96, có thể nói Godzilla minus one như một bữa tiệc thịnh soạn về mặt hình ảnh dành cho khán giả. Ở đó, dẫu nguồn kinh phí hạn chế nhưng Godzilla minus one vẫn tạo nên những trường đoạn mãn nhãn và đắt giá về tạo hình Godzilla cùng sự trưởng thành của con quái vật theo năm tháng hấp thụ phóng xạ con người tạo ra, về sức tàn phá kinh hoàng khi con quái vật phát ra tia nhiệt hủy diệt và hình ảnh con người chiến đấu, nhỏ bé ra sao trước con quái vật khổng lồ… Hiệu ứng hình ảnh, kết hợp cùng ngôn ngữ điện ảnh thể hiện qua bối cảnh, quay phim, dựng phim, cách sử dụng ánh sáng và âm thanh trong một nội dung lớp lang, tầng bậc… tạo nên hàng loạt hình ảnh mang tính biểu tượng ẩn dụ trong Godzilla minus one. Đặc biệt là cuộc tấn công của Godzilla vào Ginza, cột tia nhiệt phóng ra mang hình cây nấm khổng lồ và để lại một mặt đất bị quét sạch, đổ nát không khỏi làm người xem liên tưởng đến chính hai quả bom đã thả xuống nước Nhật những tháng cuối Thế chiến thứ Hai cùng cuộc chạy đua hạt nhân thời hậu chiến từ các cường quốc.
Tuy nhiên, như đã nói, thành công của Godzilla minus one không đơn thuần chỉ trên khía cạnh hiệu ứng hình ảnh mà còn ở phương diện nội dung và diễn xuất của dàn diễn viên. Từ những diễn viên kì cựu đến các gương mặt trẻ đầy triển vọng của nền điện ảnh Nhật Bản, họ đã làm nên Godzilla minus one với đủ cung bậc cảm xúc. Bi tráng, bất lực, tuyệt vọng, đớn đau giằng xé, sự quyết tử và hi vọng… Diễn viên trẻ Kamiki Ryunosuke đã khắc họa lên một nhân vật Shikishima Koichi đầy chân thực và ám ảnh.
Godzilla minus one, bộ phim được gợi một phần cảm hứng từ chính bộ phim Godzilla đầu tiên Nhật Bản ra mắt vào năm 1954, đạo diễn Yamazaki Takashi đã gửi gắm tinh thần phản chiến mạnh mẽ. Tinh thần ấy thể hiện qua sự thật chiến tranh được tái hiện không chút giấu giếm, qua hiện thực rằng Thế chiến có kết thúc thì xung đột vẫn tiếp diễn. Nhưng ngay chính đống đổ nát hoang tàn, ngay trong sự yếu đuối tới bất lực của con người trước thảm họa, người ta vẫn gắng gượng sống, trân trọng sự sống, yêu thương thật nhiều. Có lẽ, chính tình yêu, sự tin tưởng giữa con người với con người là nấc thang cao nhất của tinh thần phản chiến mà đạo diễn Yamazaki Takashi cùng đoàn phim Godzilla minus one muốn truyền tải.
MỌT MỌT