Khi Covid-19 lan rộng khắp Nam bán cầu và đe dọa nền kinh tế của các quốc gia tiên tiến nhất, thì tại Việt Nam, một quốc gia nhỏ bé với điều kiện vật chất khiêm tốn đã có một cách tiếp cận hiệu quả trong phòng, chống dịch bệnh mà các chính phủ khác có thể học tập: Sự hợp tác chặt chẽ giữa chính phủ và công dân, cùng việc tận dụng hiệu quả công nghệ để thúc đẩy tuyên truyền về nguy cơ của dịch bệnh là những lý do chính đang khiến Việt Nam trở thành một điểm sáng.
Nhận thức đúng đắn của giới chức lãnh đạo
Một số mô hình khác ở châu Á cũng gây chú ý. Cơ quan Y tế Đài Loan (Trung Quốc) đã điều tra các trường hợp viêm phổi được báo cáo ở Vũ Hán trước khi xảy ra tình trạng lây lan trong cộng đồng. Hàn Quốc đã cài đặt hệ thống ứng phó khẩn cấp tiến hành xét nghiệm và sàng lọc liên tục tất cả du khách vào nước này từ Vũ Hán vào đầu tháng 1. Tương tự, Singapore đã huy động lực lượng đặc nhiệm liên cơ quan để theo dõi liên lạc rộng rãi, kiểm dịch cộng đồng mục tiêu và thử nghiệm tích cực, đồng thời chi trả chi phí sàng lọc và điều trị.
Ảnh chụp môt poster tuyên truyền đeo khẩu trang và rửa tay trên đường phố Việt Nam |
| Nguồn: PS |
Phản ứng kịp thời của các quốc gia này bắt nguồn từ nhận thức rõ ràng của các nhà lãnh đạo về mức độ nghiêm trọng của virus Corona chủng mới. Cũng như vậy, Chính phủ Việt Nam đã không hề coi nhẹ mức độ nguy hiểm của virus mới bất chấp tỷ lệ tử vong ban đầu thấp - điều khiến các quốc gia châu Âu và châu Mỹ mắc sai lầm. Chính phủ Việt Nam đã siết chặt kiểm soát biên giới và đặt các bệnh viện và cơ sở y tế địa phương trong tình trạng cảnh giác, sẵn sàng cao đối với các trường hợp viêm phổi mới ngay từ ngày 3.1 - trước khi xuất hiện ca tử vong đầu tiên ở Trung Quốc và chỉ 3 ngày sau khi xác nhận dịch bệnh ở đó. Các trường hợp đầu tiên của Việt Nam được ghi nhận vào ngày 23.1, và tình hình dường như luôn trong tình trạng được kiểm soát cho đến khi làn sóng du khách nước ngoài và công dân Việt Nam từ nước ngoài về nước. Tuy nhiên, ngay cả vào thời điểm nguy hiểm đó, Việt Nam đã xử lý khủng hoảng tốt đến mức tránh được nguy cơ trở thành một điểm nóng về dịch bệnh.
Truyền thông cộng đồng hiệu quả
Có lẽ đáng chú ý nhất, không giống như Hàn Quốc, nơi đã chi tiền đáng kể cho biện pháp xét nghiệm tích cực, hay Singapore, nơi đã thiết lập giám sát dịch tễ học mạnh mẽ, Việt Nam đã thực hiện cách tiếp cận với ngân sách thấp nhưng được chứng minh là hiệu quả không kém. Bất chấp lo ngại về tỷ lệ lây truyền cao, do có biên giới chung với Trung Quốc và khối lượng thương mại song phương cao, giai đoạn đầu, Việt Nam chỉ ghi nhận 16 ca nhiễm. Sau làn sóng trở về của người Việt từ nước ngoài và du khách, số ca nhiễm hiện nay là 251 người (tính đến sáng 9.4), trong đó 128 ca đã được chữa khỏi và chưa có trường hợp tử vong nào. Nghiên cứu của chúng tôi về chính sách phản ứng với Covid-19 của Việt Nam đưa đến kết luận rằng, thành công ban đầu trong việc làm chậm tốc độ lây nhiễm là nhờ chính sách tập trung của chính quyền vào truyền thông và giáo dục cộng đồng thông qua các nền tảng công nghệ. Ngoài ra, thay vì xét nghiệm trên diện rộng, Việt Nam chú trọng cách ly và cô lập những người mắc bệnh, đồng thời truy tìm các đối tượng đã tiếp xúc với người bệnh, điều này không chỉ mang lại hiệu quả mà còn giúp tiết kiệm chi phí xét nghiệm tràn lan.
Với 65% trong tổng số 96 triệu người tham gia các phương tiện trực tuyến, xem các kênh tin tức chính thức và truyền thông xã hội (trong đó 60% trên Facebook), Chính phủ đã tuyên truyền thành công thông tin về loại virus mới này. Trong thời đại khó theo dõi và ngăn chặn sự lan truyền của thông tin sai sự thật, làm thế nào để công chúng hiểu được mối đe dọa của dịch bệnh, đặc biệt là tỷ lệ lây nhiễm của nó, là chìa khóa cho sự sẵn sàng hợp tác của công dân, cho dù là thông qua xã hội hay tự cô lập.
Kể từ ngày 3.1, truyền thông Việt Nam đã mô tả căn bệnh nổi lên từ Vũ Hán là một bệnh viêm phổi kỳ lạ chưa thể hiểu rõ. Từ ngày 9.1 - 15.3, trung bình 127 bài viết về chủ đề này được xuất bản hàng ngày trên các tờ báo trực tuyến phổ biến nhất, không có nhiều tin đồn và tin tức giả mạo được lan truyền, hoặc nếu có cũng được ngăn chặn và xử lý hiệu quả (một số người đã bị phạt vì lan truyền tin giả). Do đó, người Việt Nam không xem Covid-19 chỉ là một bệnh cúm theo mùa khác, mà họ, không giống như người dân của các nước Âu - Mỹ, ý thức cao về mức độ nguy hiểm của đại dịch lần này, giống như đã từng sợ Hội chứng viêm đường hô hấp cấp (SARS) năm 2003. Kinh nghiệm của cộng đồng với SARS, cũng như với các dịch cúm lợn và cúm gia cầm, đã giúp định hình nhận thức về Covid-19, và có ảnh hưởng đến sự sẵn sàng phản ứng của mọi người.
Sự hợp tác của người dân
Biện pháp khoanh vùng và truy tìm nguồn bệnh chỉ có thể hiệu quả khi tất cả cá nhân hiểu được tính cấp bách của vấn đề và hợp tác với chính quyền, và điều này đã được thể hiện ở Việt Nam. Các đợt khai báo y tế tự nguyện được tiến hành để sàng lọc công dân. Người dân sẵn sàng và tự nguyện chia sẻ thông tin về tình trạng sức khỏe, khai báo trung thực và chi tiết các chuyến công tác hay hoạt động gặp gỡ, tương tác của họ thông qua một ứng dụng do Chính phủ đưa ra có tên NCOVI. Nó đã trở thành ứng dụng miễn phí hàng đầu tại Việt Nam kể từ khi ra mắt ngày 10.3. Các nền tảng dựa trên công nghệ đã tỏ ra giá trị khi cung cấp thông tin cập nhật liên tục theo giờ về tình hình dịch bệnh trên toàn thế giới để tất cả cá nhân sử dụng thiết bị di động có thể theo dõi, đưa ra các mẹo để phòng bệnh, nhanh chóng đính chính thông tin sai lệch, thu thập thông tin một cách có hệ thống và xác định các cụm trường hợp lây nhiễm sớm nhất có thể.
Công nghệ cũng đang giúp những người trực tiếp làm công tác phòng, chống đại dịch. Trong 3 tháng kể từ khi dịch bệnh bùng phát, từ các bệnh viện địa phương của Việt Nam cho đến các viện nghiên cứu và trường đại học đã tạo ra những nền tảng đáng tin cậy để theo dõi các trường hợp cách ly vì Covid-19, tăng cường sản xuất dung dịch sát khuẩn, công bố những phát hiện lâm sàng quan trọng về bệnh và phát triển bộ dụng cụ xét nghiệm chi phí thấp.
Thúc đẩy ý thức cộng đồng còn được Việt Nam tiến hành bằng những hình thức đơn giản nhưng mạnh mẽ khác. Bài hát Ghen Co Vy (do Chính phủ Việt Nam đặt hàng), đã trở nên “hot” trên toàn thế giới sau khi xuất hiện trên Last Week Tonight với John Oliver, giúp xây dựng nhận thức cộng đồng về virus mới và tầm quan trọng của việc sát khuẩn tay.
Đáng chú ý hơn, khi Việt Nam chứng kiến làn sóng dịch bệnh thứ hai - thời điểm mở cửa để đón hàng chục nghìn công dân từ các vùng dịch nước ngoài trở về, thì hoạt động kiểm dịch, cách ly là yêu cầu bắt buộc và được thắt chặt chưa từng có kể từ cuối tháng 3. Với nguồn lực hạn chế nhưng Việt Nam đã có sự chuẩn bị cho kịch bản này và họ đã huy động các ký túc xá đại học, doanh trại quân đội và cả khách sạn… để phục vụ công tác cách ly mọi đối tượng trở về từ nước ngoài. Hàng trăm bức ảnh chụp các bữa sáng, bữa trưa, bữa tối và bữa ăn nhẹ được đóng gói cẩn thận ở các khu cách ly cũng như sự phục vụ và chăm sóc nhiệt tình của lực lượng quân đội, y tế, cảnh sát, tình nguyện viên trong những điều kiện vật chất cực kỳ thiếu thốn… đã được lưu hành rộng rãi trên mạng xã hội đến mức thời gian cách ly hai tuần không còn là điều gì kinh khủng. Điều này đã khuyến khích các cá nhân tuân thủ và hợp tác.
Khi con số về người nhiễm bệnh, tử vong mỗi lúc một tồi tệ hơn tính theo giờ và nỗi lo ngại cũng như tình trạng hoang mang bao trùm phần lớn thế giới, thì những kinh nghiệm của Việt Nam cho thấy, bằng cách tập trung đánh giá rủi ro sớm, hợp tác hiệu quả giữa chính phủ và công dân, một quốc gia có nguồn lực hạn chế hoàn toàn có thể kiểm soát đại dịch. Khi đối mặt với mối đe dọa chưa thể xác định, thông tin chính xác, sự tin tưởng vào chính quyền, sự đoàn kết trong cộng đồng sẽ trao quyền cho mọi người bảo vệ chính họ - và bảo vệ lẫn nhau.
Nguồn: Đại biểu nhân dân (Quốc Đạt - Biên dịch từ Project Syndicate)