Khi Colm Tóibín lần đầu đọc tác phẩm của László Krasznahorkai gần hai thập kỉ trước, ông đã bị cuốn hút bởi thứ văn chương u tối, uốn lượn và đầy ám ảnh.
Khi nhà văn Ireland Colm Tóibín lần đầu đọc tác phẩm của László Krasznahorkai gần hai thập kỉ trước, ông đã bị cuốn hút bởi thứ văn chương u tối, uốn lượn và đầy ám ảnh. Không có nhà xuất bản nào ở Anh dám "liều lĩnh" với văn chương như vậy, Tóibín đã quyết định tự mình mở đường, thành lập một nhà xuất bản để mang giọng văn độc đáo này đến gần hơn với thế giới Anh ngữ. Giờ đây, khi Krasznahorkai đã trở thành chủ nhân của giải Nobel Văn học, hành trình ấy càng trở nên đầy ý nghĩa.
Một sự đe dọa mê hoặc từ ngôn từ
Khoảng Giáng sinh cách đây gần 20 năm, Colm Tóibín trở về từ Mĩ mang theo hai cuốn sách được một người bạn giới thiệu: War and War và The Melancholy of Resistance của nhà văn Hungary László Krasznahorkai. Tác phẩm của ông, cùng những bộ phim chuyển thể từ đạo diễn Béla Tarr, mở ra cho Tóibín một thế giới khác: chậm rãi, đe dọa, không dễ đoán, nhưng vô cùng cuốn hút.
Tiểu thuyết gia người Hungary László Krasznahorkai, chụp ảnh ở Madrid năm 2018.
Cái làm nên sự khác biệt trong văn chương của Krasznahorkai chính là những câu văn kéo dài, chồng lớp, như đi trên dây dẫn dắt người đọc từ nỗi sợ đến sự mỉa mai, từ hoảng loạn đến nhận thức, tất cả chỉ cách nhau một dấu phẩy. Với lối viết này, nhà văn Hungary đã vượt qua ranh giới của hình thức, biến ngôn ngữ thành một công cụ gợi mở vô hạn, phá bỏ quy tắc thông thường, giống như cách ý thức vận hành: lặp lại, tự nuôi dưỡng, rồi trỗi dậy mạnh mẽ hơn.
Krasznahorkai không viết về chính trị, nhưng nỗi sợ và bạo lực trong tiểu thuyết của ông không hề là hư cấu. Ông khiến chúng trở nên chân thật hơn bằng cách đặt chúng vào những không gian tối tăm, phi thực gần Kafka hơn là Beckett, nhưng lại vượt xa cả hai ở niềm đam mê bất tận với sự phá cách ngôn từ.
Từ độc giả đến người xuất bản: Một hành trình của niềm tin
Năm 2006, khi Tóibín quay lại Anh, ông ngỡ ngàng nhận ra Krasznahorkai vẫn chưa có nhà xuất bản nào tại đây. Văn phong của ông bị xem là "quá khó đọc". Không chấp nhận sự bỏ lỡ ấy, Tóibín đã cùng Peter Straus thành lập Tuskar Rock Press, một đơn vị trực thuộc Profile Books với mục tiêu xuất bản những nhà văn tài năng bị các nhà xuất bản lớn lãng quên.
Sau khi giành được bản quyền sách của Krasznahorkai, họ tổ chức các buổi giới thiệu sách, như tại Liên hoan Sách Edinburgh 2011, nơi ông gặp gỡ một thế hệ độc giả trẻ nghiêm túc, những người đã từng biết đến ông qua phim ảnh và nay tìm thấy ông trong trang sách.
Tóibín nhớ lại lần phỏng vấn Krasznahorkai tại Nhà sách London Review năm 2012: một người điềm tĩnh, gần như nhút nhát, nhưng đầy chiều sâu. Khi được hỏi về ý nghĩa tôn giáo trong văn chương mình, ông chỉ nhẹ nhàng đáp: “Câu hỏi thật tuyệt vời, nhưng tôi không thể trả lời. Tôi không thông minh đến thế.” Một câu trả lời mang sắc thái hài hước kín đáo, pha chút buồn và một sự lẩn tránh đầy duyên dáng.
Dù hiếm khi nói nhiều, Krasznahorkai để lại những nhận định sâu sắc. Về Sátántangó, ông nói: “Tôi chỉ phải viết cuốn sách này thôi, không hơn. Bạn cố gắng chỉ viết một cuốn sách và gói gọn mọi điều bạn muốn nói vào đó.” Hay về Hungary thời kỳ trước và sau 1989: “Trước đó, đất nước điên rồ và không thể chịu đựng. Sau đó, nó trở nên bình thường và vẫn không thể chịu đựng được.”
Với Tóibín, nhà văn Hungary ấy không chỉ là một phát hiện văn chương, mà là một niềm tin – rằng ngôn ngữ, dù phức tạp đến đâu, vẫn luôn có người chờ đợi nó. Và đôi khi, để một tiếng nói đặc biệt được lắng nghe, bạn phải là người tạo ra cả một sân khấu cho nó.
László Krasznahorkai đã bước vào hàng ngũ những nhà văn lớn nhất thế giới bằng con đường riêng biệt, không thỏa hiệp, không dễ đọc, nhưng sâu sắc và độc đáo. Và người góp phần đưa hành trình đó đến gần hơn với độc giả toàn cầu, là một nhà văn khác - Colm Tóibín, người đã nhìn thấy vẻ đẹp trong những "pháo hoa ngôn từ", và quyết định: giọng nói này xứng đáng được vang lên.
THÀNH NAM dịch