Ủy ban văn chương của Viện Hàm Lâm Thụy Điển đã trao giải thưởng lớn nhất hành tinh cho nhà văn người Hungary vì “những tác phẩm hấp dẫn và có tầm nhìn xa, để trong bối cảnh mang tính cấp bách của ngày tận thế, đã tái khẳng định sức mạnh của nghệ thuật”.
Từng được nhà viết tiểu luận Mĩ Susan Sontag gọi là “bậc thầy của ngày tận thế”, Krasznahorkai, 71 tuổi, nổi tiếng với những câu văn trúc trắc, phức tạp, dài dòng và có chủ đề đen tối. Tuyên bố sau đêm trao giải cũng cho biết ông là “nhà văn vĩ đại theo truyền thống Trung Âu, trải dài từ Franz Kafka đến Thomas Bernhard, được đặc trưng bởi chủ nghĩa phi lí cũng như sự quái lạ đến mức lố bịch”.
László Krasznahorkai và 2 tiểu thuyết đã được dịch sang tiếng Việt.
Ông sinh năm 1954 tại Hungary trong một gia đình Do Thái ở Gyula, một thị trấn nhỏ cách Budapest khoảng 193 km. Cha ông là luật sư, mẹ ông làm việc trong Bộ Phúc lợi Xã hội. Sau khi tốt nghiệp phổ thông, Krasznahorkai nhập ngũ nhưng như ông nói trong các cuộc phỏng vấn, mình đã đào ngũ sau khi bị phạt vì bất tuân mệnh lệnh. Sau đó ông làm nhiều việc lặt vặt, bao gồm chơi piano trong một ban nhạc jazz và học văn học Hungary ở Budapest.
Bước đột phá văn học của ông đến cùng tiểu thuyết đầu tay Vũ điệu quỷ Santan ra mắt vào năm 1985, kể về cuộc sống khốn khó, khốc liệt ở một ngôi làng nghèo. Đây đã trở thành hiện tượng văn chương ở Hungary. Hợp tác cùng đạo diễn Bella Tarr, cả hai đã quay một bộ phim chuyển thể dài hơn 7 tiếng vào năm 1994, được đánh giá là kinh điển của thể loại phim chậm (slow movie).
Trước tác phẩm này, Tarr cũng chuyển thể Melancholy of Resistance (tạm dịch: Nỗi buồn của sự kháng cự) thành phim có tên Werckmeister Harmonies vào năm 2000. Mặc dù Krasznahorkai xuất bản tác phẩm này bằng tiếng Hungary vào năm 1989, nhưng phải đến năm 1998, tác phẩm mới được dịch sang tiếng Anh. Cuốn tiểu thuyết, chỉ gồm một câu trên hơn 300 trang, kể về những sự kiện diễn ra tại một thị trấn nhỏ ở Hungary sau khi một đoàn xiếc kéo đến với một con cá voi nhồi bông khổng lồ. Hình tượng này thường được liên kết với Moby Dick của Herman Melville hay thậm chí cảnh Jonah bị một con cá khổng lồ nuốt chửng trong Kinh Cựu Ước.
2 tác phẩm đã chuyển ngữ sang tiếng Việt của ông.
Theo giới chuyên gia, tiểu thuyết của ông thường đi ngược lại những giải pháp đạo đức rõ ràng. Ông thẳng thừng tuyên bố về chủ đề hậu tận thế: “Ngày tận thế không phải là một sự kiện đơn lẻ, như lời tiên tri về Ngày phán xét cuối cùng trong sách Tân Ước. Nó là quá trình diễn ra trong một thời gian rất dài và sẽ còn tiếp tục trong một thời gian còn rất dài nữa. Ngày tận thế là bây giờ đây. Ngày tận thế là sự phán xét hiện đang diễn ra. Chúng ta chỉ có thể tự lừa dối mình bằng tương lai, hi vọng luôn thuộc về tương lai. Và tương lai không bao giờ đến. Nó luôn chỉ sắp đến. Chỉ có những gì hiện tại mới tồn tại thôi”.
Ông khẳng định rằng: “Chúng ta không biết gì về quá khứ vì những gì chúng ta nghĩ là quá khứ chỉ là một câu chuyện về quá khứ. Trên thực tế, hiện tại cũng chỉ là một câu chuyện. Nó chứa đựng cả câu chuyện về quá khứ và tương lai-không-bao-giờ-đến. Nhưng ít nhất thì những gì chúng ta đang sống, đang tồn tại. Và chỉ có hiện tại mới tồn tại. Địa ngục và thiên đường đều trên Trái đất, và chúng đang ở ngay đây vào lúc này đây. Chúng ta không cần phải chờ. Nhưng chúng ta vẫn làm vậy, tự an ủi mình bằng một chút hi vọng ít ỏi”.
Tuy vậy ông cũng có cái nhìn thấu suốt về nghệ thuật: “Nghệ thuật là phản ứng phi thường của nhân loại với cảm giác lạc lõng vốn là số phận của chúng ta. Cái đẹp luôn luôn tồn tại. Nó nằm ngoài ranh giới mà chúng ta phải liên tục dừng lại. Chúng ta không thể tiến xa hơn để nắm bắt hoặc chạm vào nó. Chúng ta chỉ có thể nhìn nó từ ranh giới này và thừa nhận rằng, đúng vậy, thực sự có một cái gì đó ở tít tắp xa. Cái đẹp là một công trình, một sáng tạo phức tạp của hi vọng và trật tự cao hơn”.
Tác phẩm mới nhất được xuất bản bằng tiếng Anh của ông là Herscht 07769 vào năm ngoái, xoay quanh một người dọn dẹp những hình vẽ graffiti trên đường phố Đức hư cấu, người đã viết thư cho Thủ tướng Angela Merkel để cảnh báo bà về sự hủy diệt sắp xảy ra trên thế giới. Cuốn sách cũng chỉ có một dấu chấm câu trong suốt 400 trang.
Krasznahorkai từng chia sẻ với tờ The New York Times vào năm 2014 rằng ông đã cố gắng phát triển một phong cách “hoàn toàn độc đáo”, đồng thời nói thêm, “Tôi muốn tự do thoát khỏi những bậc tiền bối văn chương trước đây, không đi lại dấu chân hay trở thành các phiên bản mới của Franz Kafka, Dostoyevsky hay Williams Faulkner.”
Steve Sem-Sandberg, một thành viên của ủy ban văn học thuộc Viện Hàn Lâm Thụy Điển, ca ngợi “phong cách sử thi mạnh mẽ, lấy cảm hứng từ âm nhạc” của Krasznahorkai tại buổi họp báo công bố giải Nobel Văn chương. Vị này nói thêm: “Chính cái nhìn nghệ thuật hoàn toàn không có ảo tưởng và nhìn thấu sự mong manh của trật tự xã hội, kết hợp với niềm tin vững chắc của Krasznahorkai vào sức mạnh của nghệ thuật đã thúc đẩy Viện hàn lâm trao giải thưởng này”.
Trong những thập kỉ gần đây, ông đã nhận được vô số giải thưởng danh giá bên ngoài quê hương. Năm 2015, ông giành được Giải thưởng Man Booker Quốc tế cho toàn bộ sự nghiệp. Marina Warner, Chủ tịch hội đồng giám khảo năm đó, nhận định Krasznahorkai là “nhà văn có tầm nhìn xa với sức viết và sức phản ánh phi thường, người đã nắm bắt được kết cấu của cuộc sống hiện tại trong những cảnh tượng đáng sợ, kì lạ, hài hước đến mức kinh hoàng nhưng cũng đẹp đẽ một cách buồn thương”.
Krasznahorkai đã nhiều năm nằm trong số những ứng cử viên sáng giá cho giải thưởng này. Ông là người Hungary thứ hai nhận giải Nobel Văn học sau Imre Kertész - tiểu thuyết gia và là người sống sót sau thảm họa diệt chủng Holocaust vào năm 2002, có tác phẩm Không số phận và Kinh cầu cho những đứa bé chưa ra đời nổi tiếng.
Những năm gần đây, Viện Hàn lâm Thụy Điển đã cố gắng mở rộng sự đa dạng của các tác giả được trao giải thưởng này sau khi phải đối mặt với những lời chỉ trích rằng phần lớn những người đoạt giải đều là nam giới đến từ Bắc Mĩ hoặc Châu Âu.
Trước khi công bố, nhà cái Labrokes đã liệt kê những ứng cử viên sáng giá cho giải thưởng năm nay gồm Tàn Tuyết - nhà văn tiên phong của Trung Quốc và Krasznahorkai. Trong khi đó tỉ lệ cược tại NicerOdds cũng cho thấy Krasznahorkai đứng thứ hai, chỉ sau nhà văn người Úc Gerald Murnane. Ông sẽ chính thức nhận huy chương, bằng khen và đọc diễn từ nhận giải trong một buổi lễ diễn ra vào tháng 12 tại Stockholm, Thụy Điển.
Người nhận giải năm ngoái là Han Kang đến từ Hàn Quốc. Những người đoạt giải gần đây khác bao gồm Abdulrazak Gurnah - tác giả người Tanzania với những tiểu thuyết xoáy vào trải nghiệm nhập cư và di sản của chủ nghĩa thực dân; cũng như Annie Ernaux, nhà văn người Pháp với những cuốn sách khắc họa chi tiết những khoảnh khắc trong cuộc đời bà, dù là đời thường hay bi thương. Năm 2023, giải thưởng cũng tôn vinh nhà văn người Na Uy Jon Fosse với việc nói lên những điều “không thể nói ra”.
NGÔ THUẬN PHÁT dịch từ nhiều nguồn