Những khoảnh khắc lịch sử là một tập sách ảnh mang giá trị đặc biệt, có tính sử liệu hòa quyện cùng chất nghệ thuật
Ngày 23/9/2025, tại Hà Nội, Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam tổ chức Lễ ra mắt cuốn sách ảnh Nguyễn Bá Khoản - Những khoảnh khắc lịch sử, tuyển chọn và giới thiệu những tác phẩm tiêu biểu do nghệ sĩ nhiếp ảnh Nguyễn Bá Khoản ghi lại nhiều sự kiện trọng đại, thiêng liêng của đất nước. Cuốn sách do nhà báo Nguyễn Thị Diệu Ân, con gái của nghệ sĩ nhiếp ảnh Nguyễn Bá Khoản biên soạn, Nhà xuất bản Quân đội nhân dân ấn hành.
Nghệ sĩ nhiếp ảnh Nguyễn Bá Khoản (1917-1993) là một trong những gương mặt tiên phong của nền nhiếp ảnh báo chí Việt Nam. Từ vị trí phóng viên, biên tập viên Báo Cứu Quốc, ông bước vào nghệ thuật nhiếp ảnh như một lẽ tự nhiên của niềm say mê và khát vọng ghi lại những dấu ấn của lịch sử.
Hơn nửa thế kỉ cầm máy, Nguyễn Bá Khoản đã cần mẫn ghi lại và lưu trữ hàng nghìn cuốn phim, trong đó nổi bật là những bộ ảnh quý hiếm về Cách mạng Tháng Tám, Chủ tịch Hồ Chí Minh giai đoạn 1945-1946, phong trào Nam tiến và Toàn quốc kháng chiến ở Thủ đô. Tác phẩm của ông không chỉ là những khoảnh khắc dừng lại trong ánh sáng và khuôn hình, mà còn là chứng tích sống động, phản ánh chân thực dòng chảy lịch sử dân tộc với sức thuyết phục và tinh thần chiến đấu mạnh mẽ.
Với những đóng góp bền bỉ và to lớn, ông đã được trao tặng Huân chương Lao động hạng Nhất, Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học, nghệ thuật cùng nhiều phần thưởng cao quý khác như sự khẳng định cho một đời tận hiến. Nhiếp ảnh của ông đã hòa cùng lịch sử và trở thành kí ức thiêng liêng của dân tộc.
Đại tá Nguyễn Văn Sáu, Phó Giám đốc - Phó Tổng Biên tập Nhà xuất bản Quân đội nhân dân nhấn mạnh, những bức ảnh của nghệ sĩ, chiến sĩ Nguyễn Bá Khoản chính là những khoảnh khắc vô giá.
Đại tá Nguyễn Văn Sáu, Phó Giám đốc - Phó Tổng Biên tập Nhà xuất bản Quân đội nhân dân, cho biết: Cuốn sách Nguyễn Bá Khoản - Những khoảnh khắc lịch sử là một phần trong bộ 25 ấn phẩm kỉ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9 do Nhà xuất bản Quân đội nhân dân phát hành. Đây là một cuốn sách quý, được tái bản sau gần ba thập kỉ, có chỉnh sửa và bổ sung thêm tư liệu. Ấn phẩm không chỉ khẳng định giá trị nghệ thuật và tính sử liệu của những bức ảnh, mà còn làm sáng tỏ hơn sự hi sinh thầm lặng của nghệ sĩ, chiến sĩ Nguyễn Bá Khoản. Ông đã dũng cảm, kiên gan cầm máy, xông pha giữa những sự kiện lịch sử và cả ở những nơi hiểm nguy nhất, để kịp thời ghi lại những khoảnh khắc vô giá, góp phần làm nên kí ức thiêng liêng của dân tộc.
Cuốn sách dày 200 trang, được kết cấu thành ba phần rõ rệt. Phần thứ nhất, Những bức ảnh lịch sử, giới thiệu đến độc giả những tác phẩm tiêu biểu của Nguyễn Bá Khoản, ghi lại các dấu mốc lớn của dân tộc: từ Cao trào Cách mạng (1936-1939), Cách mạng Tháng Tám và Bác Hồ (1945-1946), đến Phong trào Nam tiến và Toàn quốc kháng chiến ở Thủ đô. Phần thứ hai là Phụ chương hình ảnh, bổ sung thêm những tư liệu quý để người đọc có cái nhìn toàn diện hơn về chặng đường sáng tác của ông. Phần thứ ba, Nguyễn Bá Khoản - Cuộc đời và sự nghiệp, khắc họa lại chân dung một nghệ sĩ, chiến sĩ qua những thành tích nổi bật. Đồng thời tập hợp các bài viết, cảm nhận của nhiều nhà nghiên cứu, nhà báo, nghệ sĩ nhiếp ảnh và người thân, tạo nên một cái nhìn đa chiều, vừa khách quan vừa chan chứa tình cảm về ông.
Nghệ sĩ nhiếp ảnh Hồ Sỹ Minh, Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam, Tổng Biên tập Tạp chí Nhiếp ảnh và Đời sống cho rằng, về phương diện sử liệu, cuốn sách có thể coi như một “album kí ức dân tộc”.
Phát biểu tại sự kiện, nghệ sĩ nhiếp ảnh Hồ Sỹ Minh, Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam, Tổng Biên tập Tạp chí Nhiếp ảnh và Đời sống, nhấn mạnh rằng, tính chân thực chính là điểm nổi bật trong tác phẩm của Nguyễn Bá Khoản. Ảnh của ông không tìm đến những bố cục cầu kì, ánh sáng luôn tự nhiên, khoảnh khắc được nắm bắt mộc mạc nhưng giàu sức gợi. Chính sự giản dị ấy đã khiến hình ảnh vượt thoát khỏi giới hạn của thời điểm chụp, trở thành những chứng nhân lịch sử lâu dài, mang trong mình niềm tin và xúc động sâu xa, trao truyền cho nhiều thế hệ mai sau.
Những bức ảnh của Nguyễn Bá Khoản không chỉ dừng lại ở vai trò minh họa cho bài học lịch sử trên lớp, mà còn trở thành những chứng tích sống động, giúp các thế hệ mai sau hình dung rõ nét hơn bầu không khí sục sôi, thiêng liêng của buổi đầu độc lập. Với giới nghiên cứu, ảnh của ông như những mảnh ghép quý giá, góp phần bổ sung, đối chiếu và kiểm chứng tư liệu văn bản, làm cho lịch sử thêm phần liền mạch và xác tín. Còn với công chúng rộng rãi, những bức ảnh ấy là cánh cửa trực quan bước vào lịch sử, nơi người xem không chỉ nhận biết sự kiện, mà còn chạm đến nhịp đập cảm xúc, niềm tự hào và xúc động thiêng liêng trước những khoảnh khắc đã làm nên vận mệnh dân tộc.
Khung cảnh buổi giới thiệu sách.
Cũng trong buổi giới thiệu sách, các nghệ sĩ nhiếp ảnh Chu Chí Thành, Hoàng Kim Đáng, nhà báo Diệu Ân cùng nhiều đại biểu đã chia sẻ đầy lắng đọng về cuộc đời và sự nghiệp của nghệ sĩ nhiếp ảnh Nguyễn Bá Khoản. Những lời kể và phân tích ấy không chỉ khắc họa rõ hơn chân dung một người nghệ sĩ, chiến sĩ trọn đời gắn bó với lịch sử dân tộc mà còn làm sáng tỏ giá trị của cuốn sách như một di sản tinh thần quý báu, góp phần lưu giữ kí ức và truyền cảm hứng cho các thế hệ hôm nay và mai sau.
Nguyễn Bá Khoản - Những khoảnh khắc lịch sử là một tập sách ảnh mang giá trị đặc biệt, có tính sử liệu hòa quyện cùng chất nghệ thuật và ý nghĩa giáo dục sâu xa. Cuốn sách không chỉ là công trình tưởng nhớ một nghệ sĩ nhiếp ảnh tài hoa đã dành trọn đời mình cho ánh sáng và khoảnh khắc, mà còn như một lời nhắc nhở lặng thầm nhưng da diết gửi tới các thế hệ hôm nay và mai sau, hãy luôn khắc ghi hành trình gian lao mà dân tộc đã đi qua để dựng xây và bảo vệ Tổ quốc.
HOÀNG THU OANH