Bài 2: Chứng tích Noong Nhai còn đó
Sinh sống trên mảnh đất Điện Biên là đồng bào các dân tộc Tây Bắc. Điện Biên có 19 dân tộc anh em chung sống, chiếm 80-90% tổng dân số. Sau ngày cách mạng thành công, bà con các dân tộc đã ủng hộ Việt Minh, góp phần giải phóng nhiều vùng đất rộng lớn. Trong Chiến dịch Điện Biên Phủ, đồng bào đã tham gia tích cực vào đội hình toàn dân ra trận, cùng với quân và dân ta lập nên những kì tích về chiến đấu, về đảm bảo hậu cần cho bộ đội. Bên cạnh đó, họ cũng là bộ phận chịu tổn thất, đối mặt trực tiếp với quân Pháp ngay từ khi quân của tướng Navarre nhảy dù xuống thung lũng Mường Thanh.
Cùng loạt bài:
Bài 1: Hồn bay lên hóa linh khí quốc gia
Bài 2: Chứng tích Noong Nhai còn đó
Bài 3: Khát vọng nở hoa nơi chiến địa
Bài 4: Những nốt trầm Điện Biên
Bài 5: Nhìn dấu xưa thương nhớ thời tuổi trẻ
Bài 6: Cần lưu giữ kí ức của một thế hệ Điện Biên
Cách Điện Biên 5km về hướng Nam, kề ngay quốc lộ 279 là một di tích lặng lẽ, lặng lẽ bên những chiến thắng quá lớn, quá lẫy lừng - Noong Nhai. Dọc những cuộc chiến chinh, người ta biết đến những vụ thảm sát đẫm máu ở Mỹ Lai - Sơn Mỹ (Quảng Ngãi) thời chống Mĩ, ở Ba Chúc (An Giang) thời chiến tranh bảo vệ biên giới Tây Nam, nhưng không nhiều người biết thời chống Pháp cũng đã có những cuộc thảm sát như thế.
BÊN CẠNH CÁC CỨ ĐIỂM LÀ CÁC TRẠI TẬP TRUNG
Noong Nhai giờ là tên thôn, thuộc xã Thanh Xương, huyện Điện Biên. Tượng đài người phụ nữ Thái bồng người con đã chết bởi bom Pháp vẫn đứng đó, giữa hai cây đại xoè nhưng cành nhánh cứ dày lên mãi theo năm tháng như bàn tay người mẹ quờ với trong vô vọng tìm kiếm những con mình. Hơn 400 người dân là người già và trẻ nhỏ là những oan hồn trong một nốt lặng phía bên kia của chiến thắng. Sau khi nhảy dù đổ quân xuống Điện Biên Phủ ngày 20/11/1953, tướng Navarre đã cho xây dựng vùng lòng chảo Điện Biên thành tập đoàn cứ điểm kiên cố hi vọng khống chế Tây Bắc Việt Nam. 49 cứ điểm được phân thành 8 cụm thuộc 3 phân khu Bắc - Trung - Nam. Để chiếm đóng Điện Biên Phủ lâu dài, De Castries cũng đã nỗ lực xây dựng một bộ máy cai trị với hệ thống đơn vị hành chính gọi là bản, lộng cùng các chân rết dân vệ, mật thám. Các đơn vị lính Pháp được phân công phụ trách các bản, nắm lai lịch từng gia đình. Trai tráng trong các bản bị bắt đi lính, đàn ông đứng tuổi thì bị bắt đi xây dựng hầm hào công sự, nhà cửa của bà con bị chúng dỡ lấy gỗ mang đi làm công sự. Những người dân còn lại bị dồn vào bốn trại tập trung. Noong Nhai là một trong bốn trại tập trung này, gồm nhân dân các xã Thanh Xương, Thanh An, Noong Hẹt, Sam Mứn và Noong Luống. Trại Noong Nhai do Đồn Hồng Cúm thuộc phân khu Hồng Cúm quản lí. Tại mỗi trại tập trung, quân Pháp đã dồn khoảng 3.000 dân vào những lán trại tre nứa, lợp rơm rạ, ăn ở chật chội, mất vệ sinh. Một tuần chúng mới cho người các nhà về bản cũ lấy gạo và lương thực một lần.
Khu di tích Noong Nhai hiện nay. Ảnh: Thành Duy
Việc dồn dân vào các trại tập trung này không nằm ngoài mục đích ngăn chặn việc nhân dân Tây Bắc đứng về phía những người lính, giúp bộ đội đánh Pháp, giải phóng quê hương. Âm mưu cai trị nhất quán và xuyên suốt của Thực dân Pháp khi đô hộ nước ta cũng như Đế quốc Mĩ sau này tại miền Nam Việt Nam.
Khi quân Pháp rơi vào thế thất thủ ở đợt tấn công thứ hai của quân ta, 14 giờ ngày 25/4/1954, chúng đã điên cuồng cho 4 máy bay Dakota ném bom sát thương và bom Napalm vào Trại tập trung Noong Nhai. Theo tài liệu lưu giữ của Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch Điện Biên, vụ thảm sát đã làm 444 người chết, đại đa số là phụ nữ, người già và trẻ em, là những đối tượng chính trong khu tập trung. Nhiều người bị sức nóng của bom Napalm làm cháy nham nhở không thể nhận ra hình dạng, nhiều gia đình không còn ai sống sót. Những nhân chứng còn sống đã mô tả lại, từ phía bản Noong Nhai, lửa bốc lên ngùn ngụt, những đám khói đen đặc cuồn cuộn lan rộng bốc lên cao như những đám mây đen phủ kín bầu trời. Sau khi thực dân Pháp ném bom xuống Trại tập trung Noong Nhai, lực lượng pháo cao xạ và súng máy phòng không của Quân đội nhân dân Việt Nam đã tiêu diệt máy bay của đối phương. Các chiến sĩ Trung đoàn 57, Đại đoàn 304 tiến vào giải cứu những người dân vô tội, khiêng những người bị thương ra suối băng bó, cấp cứu, thu gom những thi hài bị cháy đen lại để mai táng. Một số người còn sống sót đã chạy sang trú ở các khu vực lân cận, một số theo bộ đội Việt Nam vào vùng giải phóng, còn lại vẫn tiếp tục ở lại Noong Nhai đến khi chiến dịch kết thúc vào ngày 7/5/1954.
Kho chứa bom Napalm của Pháp bị ta phá hủy trong Chiến dịch Điện Biên Phủ. Ảnh: TL
MẤT MÁT DÀY THÊM, ĐAU THƯƠNG XẾP LỚP
Ông Lò Văn Hặc, một nhân chứng của vụ thảm sát Noong Nhai khi đó mới 14 tuổi kể lại, ông nghe thấy một tràng tiếng ầm ầm, rồi khói mù mịt, không nhìn được gì. Đến lúc nhìn rõ thì ông thấy phía ấy bao nhiêu người chết, người cháy, người quằn quại trong vết thương. Lúc ấy những người còn sống sợ hãi co ro, người thì chạy nhốn nháo tìm người thân. May mắn cho gia đình ông là cậu em trai lúc ấy đang đi tắm ở sông Nậm Rốm nên chỉ bị thương ở chân và người bác bị thương ở vai. Bởi vậy ông mới còn đến hôm nay để kể lại câu chuyện đau thương này.
Trong cuốn Di tích lịch sử và văn hóa Điện Biên Phủ của Bảo tàng Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ, xuất bản năm 2014 có trích dẫn kí ức của ông Lò Văn Puốn - cố Bí thư Tỉnh ủy Lai Châu cũ (bao gồm cả Điện Biên), người may mắn thoát chết trong trận ném bom thảm sát hôm ấy: “Lúc ấy nghe thấy từng tràng tiếng nổ đinh tai nhức óc. Chúng tôi chạy đến, thấy chị Lò Thị Panh người đầy vết thương, máu chảy ướt đẫm quần áo đang quằn quại giữa hố bom. Xung quanh lửa cháy ngùn ngụt, khói bom đen kịt trùm lên khắp Trại tập trung. Những người sống sót chạy hỗn loạn. Xác chết nằm ngổn ngang, nhiều người bị bom Napalm cháy sém không còn nhận ra hình dạng. Mãi đến tối đêm, mọi người mới dám lần ra thu dọn, chôn người chết...”.
Ông Lò Văn Hặc ôn lại những kí ức kinh hoàng năm 14 tuổi. Ảnh: Báo ĐBP
Niềm đau thương ấy người dân Noong Nhai còn nhớ. Lịch sử cũng đã khắc ghi. Ngay khi kỉ niệm 10 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ, năm 1964, ngành văn hoá - thông tin Điện Biên đã xây dựng nhà trưng bày các hiện vật, chứng tích về vụ thảm sát. Nhưng buồn thay, sau đó, trong cuộc kháng chiến chống Mĩ nối liền ngay khi cuộc kháng chiến chống Pháp vừa kết thúc, khi Mĩ leo thang đánh phá miền Bắc, máy bay Mĩ đã thả bom làm cháy nhà lưu niệm này. Lịch sử dựng lên để ghi nhớ tội ác chiến tranh lại bị vùi lấp bởi một cuộc chiến tranh khác, mọi thứ tan hoang chẳng còn gì. Mãi đến hai mươi năm sau, năm 1984, Khu di tích Noong Nhai mới được xây dựng, chính là khu di tích hiện tại.
Đồng bào các dân tộc Tây Bắc nói chung, đồng bào Điện Biên nói riêng đã chịu biết bao gian khổ, hi sinh, cùng bộ đội và các lực lượng vũ trang chiến đấu vì nền hoà bình, vì độc lập dân tộc. Trong hầu hết các đơn vị tham gia Chiến dịch Điện Biên Phủ đại đa số cũng là các chiến sĩ dân tộc thiểu số. Làm nên chiến thắng to lớn này có sự đóng góp máu xương, sự hi sinh lớn lao của các dân tộc nơi đây, những người đã một lòng một dạ theo Đảng, theo Chính phủ, theo bộ đội Việt Minh. Ở mốc kỉ niệm 70 năm Chiến thắng, đã có những trường học được xây mới, đã có những căn nhà được dựng tặng đồng bào. Đề án xây dựng 5.000 căn nhà đại đoàn kết cho các hộ nghèo tại Điện Biên năm 2024 do Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam phát động là một việc làm nhỏ bé chúng ta có thể làm cho bà con các dân tộc nơi đây, trong đó có sự chung tay của những người lính. Chính uỷ Trần Đức Sinh cho biết, Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh phối hợp với Bộ Tư lệnh TP. Hồ Chí Minh, Bộ Tư lệnh Thủ đô Hà Nội và tỉnh Bình Dương đã xây dựng 105 căn nhà đại đoàn kết hưởng ứng đề án này. Đến nay mọi thứ đã xong, đang chờ đại diện các đơn vị phối hợp lên Điện Biên để trao cho bà con trước dịp kỉ niệm ngày chiến thắng.
Các nhà văn, nhà báo Tạp chí VNQĐ thắp hương tưởng niệm các nạn nhân vụ thảm sát Noong Nhai. Ảnh: Thành Duy
Dọc theo những con đường vào Mường Phăng, sang huyện Điện Biên, đi Tủa Chùa, Mường Nhé… chúng tôi đã bắt gặp những ngôi nhà mới dựng. Đó chính là những ngôi nhà trong Đề án 5.000 ngôi nhà đại đoàn kết của Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã được xây dựng hoàn thành. Những ngôi nhà cũng đã có chủ nhân, bà con đang rục rịch chuyển về những ngôi nhà mới còn thơm mùi hồ, mái lợp tôn đỏ rọi như trầm tích lịch sử, kết tinh những vinh quang và đau thương nơi dải đất này.
NHÓM PV VNQĐ