Không rõ bàng vuông được trồng trên các đảo nổi ở Trường Sa từ khi nào, nhưng nó được người ta biết đến bằng những tên gọi khác là “Bàng bí”, “Chiếc bàng” hay “Cây thuốc cá”, thuộc loài thực vật rừng ngập mặn ven biển nhiệt đới và rất hiếm có ở Việt Nam. Những cây bàng vuông bén rễ, cắm sâu vào đá san hô, hiên ngang trổ cành, đơm hoa, kết trái đã trở thành biểu tượng cho sức sống mãnh liệt của người lính Hải quân nơi đây.
Cùng với cây Phong ba, Bàng vuông là loại cây trụ vững được trước nắng gió và bão tố trên quần đảo Trường Sa. Nó cứ lặng thầm, hiền dịu, chắt chiu tinh tuý của đá san hô; vươn mình giữa cái mặn mòi của biển, của những cơn gió mạnh tới cấp 14 hoặc 16 và cái nắng hầm hập suốt từ 5 giờ sáng đến tận 18 giờ chiều để toả bóng mát xuống đảo; xua tan đi cái khốc liệt giữa trùng khơi.
Bàng vuông là loại thân gỗ, có chiều cao từ 7 đến 25 mét, tuỳ theo tuổi phát triển của cây. Những chiếc lá cây hình trứng ngỗng ngược dài khoảng 20 đến 40 centimet, bề ngang khá to có khi lên tới cả gang tay; như muốn hứng trọn cả không khí vừa trong lành vừa đậm hương vị của đại dương mênh mông… Nhưng thi vị và gợi cảm nhất là hoa bàng vuông. Cánh lính Trường Sa vẫn ví von đây là nữ hoàng của các loài hoa trên đảo. Hoa bàng vuông màu trắng, mọc thành chùm, mỗi hoa có đường kính khoảng 5 centimet, chiều cao bông hoa cỡ hơn nửa gang tay. Ban ngày, nó chỉ là những nụ trắng muốt, trên đỉnh nụ có màu phơn phớt hồng, chúm chím e ấp như má nàng thiếu nữ đến tuổi dậy thì.
Ảnh minh hoạ.
Giống như loài hoa quỳnh chỉ nở vào ban đêm, đúng vào thời khắc giữa ngày cũ và ngày mới, nụ hoa bàng vuông bung ra khoe sắc giữa biển trời với hàng trăm cánh nhuỵ dài hơn cả gang tay tạo ra đủ sắc màu vô cùng quyến rũ; đồng thời toả ra một mùi thơm thoang thoảng. Lính đảo vốn khát khao được yêu và yêu hết mình, nên tâm hồn khá lãng mạn. Cứ thao thức chờ hoa nở để thưởng thức vẻ đẹp kiêu sa của nó - một vẻ đẹp lung linh thánh thiện đến không ngờ. Và, khi những bông hoa nở, phun trào những chiếc nhuỵ lóng lánh, cảm xúc của anh lính trẻ bỗng bay bổng, bật lên lời thơ thật da diết: “Trước mênh mông sóng biển Trường Sa/ Em lặng thầm bám vào cộc cằn sỏi đá/ Em nở hoa ngay trong mùa giông bão/ Những nụ hoa đang chúm chím môi cười/ Như nàng thiếu nữ tuổi đôi mươi/ Cho anh khát khao tình yêu trong sáng/ Cho anh được thoả lòng mong ngóng/ Bao niềm thương Đất Mẹ gửi theo tàu/ Bàng vuông ơi, chúng mình mãi cùng nhau/ Giữ đảo, giữ nhà, giữ biển trời bất tận”.
Đặc biệt hơn, khi hoa nở chính là lúc Tết đến Xuân về; khiến cho năm mới tràn đầy sức sống, niềm tin và hi vọng, đồng thời gợi bao nhung nhớ với đất liền mến yêu của tất cả những người chiến sĩ nơi đây. Cũng có năm, hoa bàng vuông nở kéo dài đến tận mùa hè, như muốn góp phần làm dịu đi cái oi nồng của thời tiết giữa mênh mang sóng nước.
Ảnh minh hoạ.
Kì lạ nhất là quả, quả bàng vuông khá to, nặng ước chừng 0,5 kilogam; đường kính mỗi quả đến nửa gang tay người lớn và có hình như chiếc đèn lồng có 4 hoặc 5 cạnh vuông. Quả to, nhưng rất cứng dù đã chín và không thể ăn được; chỉ dùng để cho khách lạ chiêm ngưỡng và để gieo trồng thành cây. Cũng có khi những người lính nơi đây hì hục đập bỏ vỏ lấy hạt rồi giã nhỏ rắc xuống biển, nơi thường có nhiều cá khiến chúng say lừ đừ, lúc đó tha hồ mà tóm gọn… Vì thế cây bàng vuôn còn được gọi là “Cây thuốc cá”.
Quả bàng vuông khi chín rụng xuống biển, có thể lênh đênh dập dềnh theo sóng chừng 24 tháng, khi đến được vùng đất mới, nó sẽ nảy mầm và bén rễ rồi tiếp tục phát triển thành cây. Có lẽ, thừa hưởng sức sống mãnh liệt từ hạt giống, nên cây bàng vuông ngay từ lúc nhỏ đã kiêu hãnh đối mặt cùng giông tố, bão bùng và bầu không gian mặn mòi của biển cả. Bàng vuông cứ âm thầm cắm rễ sâu vào các tầng đá san hô để vươn lên tươi tốt, toả những cành lá mang màu xanh sự sống, mang bao hy vọng; tạo nên dáng đứng khoẻ khoắn, kiên cường, như thể hiện tinh thần quả cảm, vượt qua gian khó, sẵn sàng chiến đấu và chiến thắng của những người lính Hải quân đang ngày đêm bám trụ biển đảo để khẳng định chủ quyền lãnh thổ của Tổ quốc thân yêu.
Ảnh minh hoạ.
Do lá bàng vuông khá to, nên trước đây những người lính đảo thường dùng để gói bánh chưng thay cho lá dong mỗi khi Tết đến. Gói bánh bằng lá bàng vuông, khi bánh chín lá có màu hơi nâu đỏ, khá hấp dẫn. Khi cắt bánh ra ăn, vị thơm của nếp, vị hơi nồng của lá bàng hoà quyện vào nhau làm nên hương vị rất riêng của Tết ở một vùng đầy bão tố. Lúc đầu, anh em cũng hơi sợ vì độc tố của lá sẽ ảnh hưởng đến sức khoẻ. Nhưng tàu ra cấp hàng dịp Tết khó chuẩn bị được nhiều lá dong cho các đảo, nên đành phải chấp nhận dùng lá bàng vuông cho đủ nhu cầu. Khi ăn bánh gói bằng lá bàng vuông, thấy an toàn, từ đó cứ yên tâm mà chọn lá phù hợp yêu cầu để ngắt và chuẩn bị cho ngày Tết…
Giờ đây, bàng vuông được nhân giống và trồng ở nhiều nơi trong đất liền, nhất là Đà Nẵng, Khánh Hoà hay thành phố Hồ Chí Minh… Những cây bàng vuông ở nơi nào cũng hiên ngang, vươn mình trong gió, lá xanh xào xạc như nhắc nhớ mọi người về tình yêu với Trường Sa, với những người lính Hải quân đang ngày đêm bảo vệ đảo, bảo vệ vùng lãnh hải và bảo vệ vững chắc chủ quyền của đất nước.
NGUYỄN HOÀNG NGUYÊN
VNQD