. THỦY VŨ Đ.N
Khi chú gà trống nhà A Ma Nhau rướn cổ cất lên tiếng gáy đầu ngày, thì các nhà trong buôn cũng lục tục trở dậy khơi lên bếp lửa nhà mình. Tiếng lũ trẻ gọi nhau í ới vọng từ nhà này sang bếp khác, lan từ nhà đầu buôn chạy sang đến tận bìa rừng.
Hôm nay buôn Leck đi làm rẫy chung của làng. Thế thì phải nhanh cái chân lên, nào những thằng trai khoẻ nhất, giỏi nhất, này đứa con gái chăm ngoan xinh đẹp nhất bếp nhà mình ra mà đi làm đi rẫy. Rẫy của làng mà, không lười được đâu.
Đứa con gái nào mà không thích thằng trai cái tay nhanh, cái chân khoẻ, làm rẫy giỏi, phải thiệt ưng cái bụng mới bắt được làm chồng. Mà mấy thằng trai cũng đâu chịu kém, con mắt nó hết liếc ngang rồi nhìn dọc, ngó xem đứa con gái có biết hái rau làm bữa, có biết thả lờ đơm cá nấu măng, nấu lá cùng hay không, cứ nhìn cái cách nó ăn, cái cách nó nấu nó nướng, mà biết cái cách nó giữ bếp nhà, ấm lòng thằng trai.
Minh họa AI
Miếng rẫy chung của buôn Leck bằng phẳng, đất tươi xốp, nằm ở ngay vị trí trung tâm, được bảo vệ, bao bọc xung quanh là những miếng đất rẫy khác của người trong buôn. Những thứ được gieo trồng trên đất rẫy chung, sau khi thu hoạch được mang về cất kỹ ở kho bếp nhà dài, nơi sinh hoạt chung của cả cộng đồng buôn Leck, đến ngày lễ hội đem ra dùng chung cả làng.
Ở buôn Leck, việc nhiều như lá rừng. Việc chờ sẵn trong mắt người. Mở mắt ra là có việc. Tuổi nhỏ làm việc nhẹ. Người già làm việc nhà. Ở rẫy việc nặng cần đôi tay khoẻ của người trẻ đi qua hai mươi ba mươi mùa rẫy. Khi cánh tay xà gạc vung lên, cây cối ngả nghiêng, cỏ dại rợp xuống, bạt đồi, khơi suối dẫn dòng, lúa tốt đòng đòng, cà phê trĩu quả. Con gái đàn bà bón phân, tỉa bắp, bóng họ lắc nhịp nhàng đong đưa theo chiếc gùi níu chặt sau lưng đựng đầy những hạt giống. Đất rẫy đầy vun sỏi đá. Mồ hôi rơi long tong thấm từng thớ đất. Mặn chát. Bóng họ nhập nhoà, lúc một lúc đôi.
Xong rẫy chung của làng thì đến rẫy của riêng từng bếp nhà.
Họ cứ mải miết làm. Cắm mặt xuống đất mà làm đến khi thấy mặt trời đong đưa lên ngọn cây xoài làm duyên là mấy đứa gái nhấp nhổm cái chân muốn bước, mấy thằng trai cũng vội vội vàng vàng quáng quàng ba chân bốn cẳng chạy về bếp nhà mình mắt láo liên kiếm tìm gùi cơm, bầu nước dành cho buổi trưa mà mẹ già đã chuẩn bị sáng nay mải mê “hót”, đến rẫy thì mải mê làm, giờ không biết để nơi nao. Rồi nhanh tay cầm cây xà gạc hoà cùng đám trai làng ra khỏi rẫy, đi tìm thức nấu bữa trưa.
Tìm một miếng đất phẳng có cây to râm mát, tiện tay mỗi người vài đôi ba ôm lá chuối trải tràn ra đất để kê làm bàn để thức ăn. Những đôi mắt nâu, tóc xoăn, vầng trán phẳng, thấp thoáng trong những tán rừng, đi ra đi vào vụt nhanh như những ánh chớp. Xẹt ngang. Sấp ngửa. Tay đưa. Mắt cười
Ôi chao! Ăn cơm thôi mà. Tiếng cười nói lao xao, tiếng đổi trao rầm rì, tiếng giận hờn chao chát và cả những tiếng thầm thì chen chúc lấn vào nhau thành một mớ hỗn độn âm thanh mà ai muốn nghe cái miệng phải bớt lời.
Lũ thanh niên như những chú trống choai cứ bay sà sà lượn vè vè xung quanh những cô mái mơ, lâu lâu lại gáy ầm lên gây sự chú ý như sợ ai đó quên đi sự có mặt của mình.
Những món ăn đơn giản mình ăn hằng ngày mà ở rẫy như là đại tiệc, luôn bất ngờ, thú vị và đầy tươi mới vì không một ai biết trước hôm nay mình sẽ được ăn gì, chỉ có đoán mò rồi háo hức, đợi chờ mà thôi. Ai mà biết được bẫy trên rẫy hôm nay dính được con gì. Hôm thì cheo, nhím, thỏ còn có cả một con mang to đùng mò xuống suối uống nước, dính bẫy vẫy vùng đến kiệt sức, rồi thì những bữa cá tôm nằm như sắp lớp đong đầy trong nơm. Bữa cơm khác có khi chỉ la liệt muối ớt cay xè cùng đọt mây già chát ngầm, đắng ngắt chạy lòng vòng trên ngọn lửa như làm phép mà thôi.
Nhưng có những thứ mà những bữa cơm rẫy ở rừng không bao giờ thiếu là muối giã ớt và rau. Tôi mê mẩn, đắm chìm trong các sắc thái rau xanh. Ôi chao là rau, đủ các thể loại rau, ngồn ngộn rau, mươn mướt rau, mê mải rau, xanh của bí bầu, các loại dưa, mướp gieo trồng trong rẫy đến các thể loại rau tập tàng mọc ngun ngút khắp rừng với nhiều tầng bậc, từ là đà sát đất cho đến vun vút mây xanh, có tên và không tên. Tất thảy đều tươi ngon non xanh mơn mởn, sạch tinh sạch tươm, chỉ cần nhúng nước rồi mang đi xào nấu luộc mềm, mà có loại cũng chẳng cần làm gì cả, chỉ chấm một chút muối ớt, cũng xong bữa.
Canh nấu trong bầu, lá cây to làm chén, lột vỏ cây làm muỗng, bẻ cành cây làm đũa để dùng ăn cơm. Mà không, cơm rẫy phải ăn bằng tay thì mới cảm hết được cái ngon đậm vị. Hãy thử tưởng tượng xem nào… Miếng thịt Nai xiên que sôi xèo xèo trên bếp than hoa. Cái ngọn lá non tơ nhấm nha nhấm nhẳng chóp cha chóp chép. Ôi chu choa, nó hết veo lúc nào mà mình không biết. Xong bữa cơm trưa, nhìn lại năm đầu ngón tay vẫn chưa dứt được đã cơn thòm thèm.
T.V.Đ.N
VNQD