Nhà văn Phạm Thanh Quang vốn là Trung tá Pháo binh, ông nguyên Phó Chủ tịch Hội VHNT Đồng Nai, Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam. Bằng những sáng tác của mình ông đã góp cho những trang sử hào hùng của dân tộc thêm tỏa sáng. Bản hùng ca thời đại là tác phẩm mới nhất của ông viết về mảnh đất Xuân Lộc, Đồng Nai.
Nặng tình với đời binh nghiệp
Nhà văn Phạm Thanh Quang đã xuất bản 16 tập sách. Ngoài tập trường ca Bản hùng ca thời đại mới nhất, trước đó ông đã có 3 tiểu thuyết, 4 tập truyện ngắn, 5 tập thơ, 3 kịch bản phim truyện. Ông đã giành được nhiều giải thưởng văn học trong và ngoài tỉnh, có thể kể đến như: Giải Nhì cuộc thi truyện ngắn tỉnh Đồng Nai 1985 với truyện ngắn Hương xoài; Giải khuyến khích cuộc thi truyện ngắn thành phố Hồ Chí Minh 1986 với truyện ngắn Cùng nghĩ về đồng đội; Giải khuyến khích cuộc thi kịch bản phim truyện của Hãng Phim truyện Việt Nam 1997 với kịch bản Ráng mỡ gà; Giải B Giải thưởng VHNT Trịnh Hoài Đức lần thứ Nhất, năm 2000, với tập thơ Khoảng lặng không gian; Giải Tư cuộc thi “Thơ, truyện dành cho bé” - Bộ Giáo dục & Đào tạo, năm 2004, với bài thơ Cùng đi. v.v..
Trong số 16 tác phẩm đã xuất bản của Phạm Thanh Quang, người đọc có thể nhận ra vốn sống của cả một đời binh nghiệp được thể hiện qua từng trang viết. Dường như Phạm Thanh Quang sử dụng các thể loại sáng tác như các phương tiện khác nhau để viết về cuộc đời người lính, bao gồm bản thân ông và những người đồng đội, đồng chí. Bối cảnh của tác phẩm có thể là hầm sâu, là núi thẳm, cũng có thể là chợ trời thời hậu chiến, là trường học, bảo tàng... song tất cả đều dành để nói về kinh nghiệm chiến trường và những trải nghiệm của người lính ở đời thường. Đó cũng là những bài học cuộc sống ông rút ra được từ chính mình và đồng đội, thông qua trang viết ông như muốn giúp người lính thời hậu chiến hòa nhập được với cơ chế thị trường, thích nghi với những thay đổi mà vẫn giữ được cốt cách, bản lĩnh đã được rèn luyện trong lửa đạn.
Trong truyện ngắn và tiểu thuyết của Phạm Thanh Quang, những mảnh đời, những thân phận con người hiện ra rất chân thật với nhiều diễn biến oái oăm, cười ra nước mắt. Dòng xoáy cuộc đời là tiểu thuyết nói lên sự bi - hài trong cuộc sống của người lính khi họ tìm mọi cách xoay xở, vun vén hạnh phúc đời thường của mình. Tình yêu thuở ấy hay Tìm lại mỹ nhân là hai tập truyện ngắn thấm đẫm chất hiện thực, nhưng cũng đầy ắp những trăn trở về những cựu chiến binh. Những tập thơ Chiều sông quê hay Tình chiều lại mang một bình diện rất khác lạ, vừa trữ tình, vừa đau đáu về tình yêu, về mẹ và quê hương...
Nhà văn Phạm Thanh Quang tại một sự kiện sách ở Đồng Nai. Ảnh: NVCC
Tuy mỗi tập sách có mức độ thành công và sự lan tỏa khác nhau, song có thể nói sáng tác của Phạm Thanh Quang là những trường đoạn viết về cuộc đời người lính, vừa chan chứa tình yêu, vừa thương cảm, day dứt khôn nguôi. Có thể khẳng định đề tài chiến tranh cách mạng là một thế mạnh, một sự ưu tiên trong đời viết của ông. Một điều đặc biệt trong tác phẩm của Phạm Thanh Quang là hầu hết sáng tác của ông đều lấy bối cảnh chiến trường Đông Nam bộ và Đồng Nai. Phòng tuyến Xuân Lộc, cuộc chiến đấu đập tan “cánh cửa thép”, và chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử năm 1975 đã trở thành nguồn cảm hứng mãnh liệt của ông, được thể hiện trong nhiều tác phẩm ông đã viết. Trong đó có tác phẩm mới nhất - Bản hùng ca thời đại - tập trường ca gồm 4 phần ông viết trong nhiều năm qua, vừa được Nxb Thanh niên ấn hành.
Xuân Lộc, Đồng Nai - chiến trường lưu dấu
Khi xuất bản trường ca Bản hùng ca thời đại nhà văn Phạm Thanh Quang đã dành một số bản tặng cho Đảng bộ, nhân dân huyện Xuân Lộc, tỉnh Đồng Nai và TP. Hồ Chí Minh cùng các cựu chiến binh đã tham gia chiến dịch Xuân Lộc và chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử năm 1975.
Phần I của trường ca có tên “Ông kể cháu nghe” chỉ gồm 2 trang thơ lục bát, là lời của ông nói với cháu về lí do ông viết nên tác phẩm này. Như lời dặn dò, cũng giống như lời tâm huyết được người ông chuẩn bị biết bao năm mới nói ra cùng cháu - thế hệ ông hết lòng yêu thương, hi vọng, nhưng cũng đầy lo lắng:
Hành trang cháu bước lên đường
Tuổi xuân trai tráng xem thường gian nguy
Vịn vào lịch sử mà đi
Đèo cao dốc thẳm sợ gì gian nan!
Khó khăn cũng đừng thở than
Phát huy truyền thống của ngàn năm xa!
Làm trai nước Việt Nam ta
Hãy dùng dũng khí vượt qua thác ghềnh!..
Về phần mình, người ông luôn nhìn về quá khứ, để tự răn mình về nhân cách sống, về nghĩa tình quân dân, đồng đội. Sau cái giật mình thảng thốt, nhận ra đồng đội mình người đã mất, người vẫn còn nhưng sức khỏe đang yếu dần, thì niềm tin và sự quyết tâm được nhân lên:
Phần II có tên “Thế trận” với giọng thơ cũng chuyển sang hình thức tự do, với những câu dài ngắn khác nhau thể hiện những diễn biến chân thực, như cách ghi phóng sự chiến trường. Mở đầu chiến dịch là “Ngày 10 tháng 3 năm 1975 - Chiến dịch Tây Nguyên nổ ra - Buôn Mê Thuột thất thủ…”:
Quân Ngụy Sài Gòn như con mãnh thú
Bị một quả đấm trúng tim
Toàn thân choáng váng
Mỗi đoạn thơ là một thời khắc chuyển biến rất nhanh của chiến dịch. Qua ngòi bút của tác giả, mỗi câu thơ như những bước chân thần tốc của quân đội ta đã nhanh chóng chiếm lĩnh các mục tiêu chiến đấu.
Phần III của trường ca Xuân Lộc, máu và hoa chính là phần nội dung được tác giả chăm chút nhất, mang rất nhiều tâm huyết để tái hiện sức mạnh của đoàn quân, tinh thần của chiến dịch, và vẻ đẹp một thời thanh xuân của bản thân và đồng đội trên chiến trường Xuân Lộc. Vẫn là những đoàn quân như Thánh Gióng tụ về nơi chiến trường ác liệt nhất, để làm nên những chiến công. Mỗi đơn vị, quân đoàn, sư đoàn... đảm nhiệm một nhiệm vụ, song ngòi bút của tác giả đã lướt nhanh qua, để dành phần lớn những trang thơ viết về con người và miền đất Xuân Lộc anh hùng. Có thể nói, với tư cách người viết sử, tác giả đã lướt nhanh qua những trận đánh, và cả những chiến công. Vì chính ông biết rằng mình cần phải gìn giữ những kỉ niệm, những cảm xúc nơi chiến trường với tư cách một chứng nhân. Tác giả như muốn thông qua những vần thơ để trao truyền lại cho con cháu mình những điều tâm huyết nhất,
Đêm náo nhiệt ngàn năm có một
Lịch sử đấu tranh cách mạng Xuân Lộc
Đã sang trang!
Khắp các ngả đường
Bộ đội chủ lực
Bộ đội địa phương
Dân quân du kích…
Rầm rập những bước chân
Rầm rập pháo, xe …
Chụm vào Xuân Lộc!
Bìa trường ca Bản hùng ca thời đại của Phạm Thanh Quang.
Bằng cách viết xốc thẳng vào các sự kiện, Phạm Thanh Quang đã kể lại câu chuyện hào hùng của mảnh đất Xuân Lộc bằng cảm xúc mạnh mẽ, không thể nào quên. Trường ca dành nhiều trang để nói về những người lính thuộc về nhiều miền quê trên khắp đất nước, mà tại chiến dịch đập tan “cánh cửa thép”, họ đã có dịp bộc lộ tất cả tình yêu, niềm tin tưởng và khát khao chiến thắng, mong mỏi hòa bình. Bên cạnh đó là những người mẹ, họ đã tiếp nhận tất cả vinh quang và đau khổ trong những thời khắc lịch sử không chỉ của riêng Xuân Lộc, mà của dân tộc Việt Nam dồn lại sau ba mươi năm trường kì kháng chiến.
Những bà má lưng còng
Vuốt mắt từng người con chưa quen biết
Oại oằn khóc lóc, xót xa!
Dẫu mất mát đau thương
Má ơi! Xin đừng khóc
Chúng con ra đi
Chúng con lại trở về!
Ngày mai thống nhất non sông
Đỏ rợp sắc cờ
Má nhìn lên thấy chúng con trên đó!
Máu đổ hôm nay
Rồi sẽ hóa thân vào những khối óc bàn tay...
Tuy nhiên, đó chưa phải là những vần thơ bi hùng nhất, thể hiện đỉnh cao của cảm xúc, của lương tâm người lính đặt trong tác phẩm này với những xúc cảm mãnh liệt của tác giả cũng là một nhân chứng.
Có thể nói, bên cạnh tiểu thuyết Xuân Lộc của nhà văn Hoàng Đình Quang, Bản hùng ca thời đại của nhà thơ Phạm Thanh Quang cũng là một tác phẩm dài hơi, đậm nét về Xuân Lộc và Chiến dịch mùa xuân 1975. Đó là những tác phẩm như những trang nhật kí sống về mảnh đất ôm trọn những đau thương, hào hùng của đất nước trong những ngày đi đến ngày toàn thắng.
MAI SƠN
VNQD