Giải Nobel Văn chương năm 2024 đã khẳng định vị thế của Han Kang như một trong những tiếng nói nổi bật nhất của văn chương Đông Á hiện nay. Tại Việt Nam, các tác phẩm của Han Kang đang ngày càng thu hút sự quan tâm và được đón nhận sâu rộng từ giới chuyên môn lẫn bạn đọc.
Ấn bản Người ăn chay vừa được Nhã Nam phát hành, được chuyển ngữ từ nguyên tác tiếng Hàn, do dịch giả Kim Ngân thực hiện. Khác với lần xuất bản đầu tiên, ấn bản lần này được bổ sung phần “Lời tác giả” do Han Kang viết vào năm 2017 - đúng 10 năm sau khi bà hoàn thành và xuất bản tác phẩm lần đầu bằng tiếng Hàn. Những chia sẻ này mang đến cho độc giả cái nhìn sâu sắc hơn về hoàn cảnh sáng tác cũng như những lựa chọn mang tính cá nhân trong quá trình viết văn của bà.
Han Kang sinh năm 1970 tại Gwangju, Hàn Quốc. Bà là một trong những tên tuổi hàng đầu của văn học Hàn Quốc đương đại. Năm 2024, bà trở thành người phụ nữ châu Á đầu tiên và cũng là người Hàn Quốc đầu tiên nhận giải Nobel Văn chương.
Không nằm trong khuôn khổ của một cuốn tiểu thuyết đơn tuyến, Người ăn chay mang cấu trúc ba phần, được kể lại từ ba góc nhìn khác nhau, những kẻ đứng ngoài tâm điểm, cố gắng cắt nghĩa một sự việc không sao hiểu nổi: một người phụ nữ đột nhiên từ chối ăn thịt.
Tuy nhiên, từ sự khước từ ấy, mọi trật tự trong đời sống bắt đầu rạn vỡ và bị đặt vào trạng thái chất vấn: gia đình, hôn nhân, dục vọng, cả những giả định về đạo đức và lẽ sống.
Ba truyện ngắn trong cuốn sách tưởng như độc lập, lại hợp thành một cấu trúc chặt chẽ, một tổng thể mà qua đó Han Kang dần hé lộ câu chuyện sâu xa hơn về mối quan hệ giữa sự im lặng và quyền tự quyết trong bối cảnh đô thị hiện đại. Nhân vật trung tâm không lên tiếng, không phản kháng, nhưng chính sự im lặng đó trở thành chất xúc tác buộc người xung quanh và cả người đọc phải chất vấn những cấu trúc vốn được xem là hiển nhiên. Người ăn chay không xoáy vào hành vi cụ thể mà là quá trình bóc tách từng lớp vỏ xã hội, nơi sự bình thường có thể trở thành một hình thức đàn áp, và sự bất tuân đôi khi trở thành điều không thể chấp nhận.
Cuốn tiểu thuyết xoay quanh Young Hye, một người phụ nữ bình thường trong một gia đình trung lưu Hàn Quốc, khi cô bất ngờ tuyên bố ngừng ăn thịt sau một giấc mơ bạo lực. Phần đầu là lời kể của người chồng, một nhân vật thờ ơ, đặt nặng sự tuân thủ và nề nếp, đối diện với sự thay đổi của vợ bằng lối ứng xử lạnh lùng và áp đặt. Young Hye bị gia đình chỉ trích, bị ép buộc, nhưng vẫn giữ im lặng, rút lui khỏi mọi nỗ lực điều chỉnh từ bên ngoài. Phần thứ hai là góc nhìn của người anh rể, một nghệ sĩ bị ám ảnh bởi hình thể, dần trượt vào một hành vi vượt qua ranh giới đạo đức. Phần cuối cùng là câu chuyện từ người chị gái, người chứng kiến sự suy sụp thể chất lẫn tinh thần của Young Hye, đồng thời đối mặt với những mất mát âm thầm trong chính cuộc đời mình.
Người ăn chay cũng có thể được xem như một nghiên cứu về sự hình thành của ẩn ức khi con người không còn khả năng diễn đạt hoặc từ chối tham gia vào xã hội, sự khước từ dần trở thành một hình thức phản kháng cuối cùng. Quyết định từ chối ăn thịt không đơn thuần là thay đổi một thói quen sinh hoạt, mà là một lựa chọn mang tính phủ định toàn diện: vai trò, vị trí của người vợ, người con gái; từ chối nhân dạng và những kì vọng đạo đức.
Han Kang khắc họa hình ảnh một người phụ nữ âm thầm rút lui khỏi khuôn mẫu hiện diện mà xã hội kì vọng. Tâm lí nhân vật được khơi mở từ một giấc mơ, như một dấu hiệu đầu tiên của sự rạn nứt trong đời sống bị kìm nén. Những giấc mơ với hình ảnh mơ hồ, bạo lực là phản ứng tự nhiên trước những gì mà người ta không thể đối thoại hoặc chống đỡ ngoài đời thực. Trong thế giới ấy, thân thể vốn thường bị chi phối lại trở thành phương tiện cuối cùng để khẳng định ý chí và giới hạn của mình.
Bên cạnh hành trình nội tâm của nhân vật, cuốn sách đồng thời khắc họa một bầu không khí xã hội Hàn Quốc đặc trưng bất an, lạnh lẽo, phản ánh những căng thẳng cá nhân trong bối cảnh một quốc gia đang trên đà phát triển nhanh chóng. Tác phẩm cho thấy dư chấn của đô thị hóa, sự va chạm giữa các giá trị truyền thống và hiện đại, giữa thể chế và nhu cầu cá nhân, tất cả được lồng ghép tinh tế trong từng lớp truyện. Người ăn chay vì vậy cũng có thể được đọc như một suy tưởng sâu xa về thân phận phụ nữ trong xã hội hiện đại: họ bị bó buộc với vai trò truyền thống, chịu sự chi phối bởi các chuẩn mực đạo đức và gia đình, trong khi tiếng nói cá nhân nhiều khi bị xem nhẹ, thậm chí bị buộc phải im lặng.
Những tác phẩm của Han Kang đã được xuất bản ở Việt Nam.
Người ăn chay cũng tiếp nối mối trăn trở nhất quán trong văn nghiệp của Han Kang: chấn thương tâm lí, cả ở cấp độ cá nhân lẫn xã hội. Chủ đề này hiện diện rõ nét trong các tác phẩm khác như Bản chất của người (2019, NXB Hà Nội, Kim Ngân dịch) hay Trắng (2021, NXB Hà Nội, Hà Linh dịch). Nhân vật của bà thường vật lộn với những rối loạn nội tâm, áp lực từ xã hội hoặc khủng hoảng hiện sinh. Sự ngắt kết nối với môi trường xung quanh khiến họ dần trở nên xa lạ với thế giới, dẫn đến cô lập và tự vấn sâu sắc. Nếu Người ăn chay đặt thân thể vào trung tâm như một hình thức kháng cự âm thầm, thì Trắng là hành trình gắn kết kí ức cá nhân với những tầng biểu tượng của màu sắc, còn Bản chất của người đào sâu vào bản năng, bạo lực và sự tan rã của nhân tính trong các tình huống giới hạn.
Dù khác biệt về hình thức và cấu trúc, cả ba tác phẩm đều đặt nền tảng trên một cảm thức chung: sự im lặng kéo dài như một phản ứng nội tâm trước thế giới đang mất cân bằng, nơi nhân vật không chọn phản kháng trực tiếp, mà lặng lẽ tồn tại trong trạng thái bất ổn, dễ bị tổn thương và thường xuyên bị chất vấn. Các tác phẩm còn đặt ra câu hỏi về giới hạn của ngôn ngữ: khi lời nói trở nên bất lực, liệu con người có thể tiếp tục kết nối, cảm nhận hay chữa lành? Chính trong sự đổ vỡ ngôn từ ấy, Han Kang tìm thấy khả năng biểu đạt mới bằng biểu tượng, bằng hình ảnh giàu chất thơ.
Trong bài phát biểu nhận giải Nobel Văn chương 2024, Han Kang chia sẻ:“Viết, với tôi, là một cách để đặt câu hỏi. Tôi không cố gắng tìm ra câu trả lời, mà để hoàn thiện câu hỏi hoặc để ở lại với câu hỏi đó càng lâu càng tốt.”
Với tinh thần đó, Người ăn chay không nhằm giải thích hay lí giải một lựa chọn cá nhân, mà gợi mở những câu hỏi sâu sắc về bản sắc và tự do cá nhân. Tác phẩm không mang đến câu trả lời, nó tạo ra khoảng lặng để người đọc tự chất vấn chính mình.
THUỲ CHI
VNQD