Sau hơn ba năm sản xuất, bộ phim hoạt hình 3D Trạng Quỳnh Nhí: Truyền thuyết Kim Ngưu do NSƯT Trịnh Lâm Tùng đạo diễn, đã chính thức ra rạp, đánh dấu một nỗ lực đáng kể trong việc xây dựng một hệ sinh thái hoạt hình Việt Nam hiện đại dựa trên chất liệu văn hóa truyền thống của dân tộc.
Một bước ngoặt trong phim hoạt hình Việt
Truyền thuyết Kim Ngưu không chỉ là bộ phim hoạt hình 3D được chiếu rạp đầu tiên của Việt Nam, mà còn là dấu ấn thành công ban đầu khi xây dựng một hệ sinh thái hoạt hình thuần Việt, nơi câu chuyện dân gian được tái tạo bằng ngôn ngữ điện ảnh hiện đại. Không né tránh thị trường, không vay mượn những motif ngoại lai, bộ phim đã chọn một hành trình đặc biệt để tạo ra một “vũ trụ Trạng Quỳnh nhí” từ văn hóa Việt, cho chính khán giả Việt.
Bộ phim mở ra với tình tiết ông Nguyễn Bổng, cha của Trạng Quỳnh nhí, bị vu oan ăn cắp bảo vật là viên ngọc mắt trâu, dẫn đến cuộc hành trình của cậu bé cùng nhóm bạn là Muối, Còi, Bí Mập và chú trâu thần Kim Ngưu nhằm minh oan cho người cha và đánh bại yêu hồ Cửu Vĩ, một hình tượng phản diện được xây dựng kì công cả về hình ảnh lẫn biểu cảm. Mặc dù đây là hành trình phiêu lưu cổ điển theo mô hình truyền thống kiểu “cuộc phiêu lưu của người anh hùng” thường thấy ở rất nhiều bộ phim trên thế giới, song Truyền thuyết Kim Ngưu không sa vào sáo mòn nhờ cấu trúc ba hồi rõ ràng, nhịp dựng chắc tay và đặc biệt là các nút thắt mở, tình tiết, diễn biến được sắp đặt có chủ đích. Bộ phim có cốt truyện giản dị, kết cấu điện ảnh chặt chẽ.
Truyền thuyết Kim Ngưu thành công trong việc thu hút các khán giả nhỏ tuổi bằng những yếu tố dễ hiểu, đan xen giữa hài hước, hành động, cảm xúc, nhưng cũng khéo léo cài cắm các tầng ý nghĩa mang tính giáo dục về sự công chính, tinh thần đoàn kết, lòng hiếu thảo và cả bài học về niềm tin đối với bản thân và bạn bè xung quanh.
Đạo diễn Trịnh Lâm Tùng cùng ekip làm phim trong buổi ra mắt tại TP. Hồ Chí Minh. Ảnh: BTC
Phim có nhiều khoảnh khắc giàu xúc cảm, đặc biệt là đoạn nhân vật Trạng Quỳnh nhí cố gắng cứu người thân, bạn bè; cảnh cậu bé Còi vốn hay bị chế giễu là trẻ mồ côi, dường như được gặp lại người cha của mình trong sự nửa tin nửa ngờ; hay khi Kim Ngưu hóa thân, gợi đến hình tượng trâu vàng vốn gắn liền với truyền thuyết Hồ Tây... Những phân cảnh đó không chỉ làm các em nhỏ thích thú, mà còn làm mềm lòng cả người lớn, không chỉ vì câu chuyện trên phim, mà còn vì một thứ kí ức tập thể, nơi những huyền thoại thuở ấu thơ từng là sự thích thú, là nguồn cảm hứng tích cực đầu đời.
Kết hợp thành công giữa kĩ thuật hoạt hình và mĩ thuật dân gian
Một trong những đặc điểm nổi bật nhất của phim là yếu tố mĩ thuật mang đậm bản sắc văn hóa Việt. Hình ảnh trong phim lấy cảm hứng từ tranh Đông Hồ, trống đồng, họa tiết đình làng và thậm chí cả bút pháp tuồng, chèo, gợi nhắc đến không gian văn hóa Bắc Bộ truyền thống. Các thiết kế nhân vật và bối cảnh đều mang màu sắc Việt Nam rõ rệt, giúp phân biệt với các sản phẩm hoạt hình ngoại nhập. Các nhân vật phụ như quan lại, yêu hồ, dân làng… đều có tạo hình phóng đại vừa đủ để liên tưởng đến tranh dân gian mà không gây phản cảm. Cảnh rước Kim Ngưu là một cảnh gây ấn tượng “liên văn bản” đến tranh dân gian Đông Hồ với những đám rước vui nhộn.
Về mặt tạo hình, ngoài các nhân vật, bộ phim cũng thành công với nhiều khung cảnh thiên nhiên ấn tượng, từ cánh đồng hoa cỏ, ruộng lúa, núi non… đều thể hiện sự chắc tay trong thiết kế, kỹ xảo cũng như nét vẽ.
Nhiều cảnh hành động, biến hình và sử dụng ánh sáng trong các phân đoạn cao trào cho thấy sự tiến bộ kĩ thuật rõ rệt của hoạt hình Việt trong giai đoạn gần đây. Dĩ nhiên kĩ thuật 3D vẫn còn hạn chế nếu đặt cạnh các xưởng phim hoạt hình quốc tế thành danh từ lâu, song việc 60 nhân sự trong nước tự học hỏi, đào tạo và vận hành trong hơn 1.000 ngày sản xuất bộ phim này là thành tích đáng nể, trong đó riêng việc đào tạo nội bộ mất 1,5 năm. Nhiều chi tiết phức tạp như biến hình của Cửu Vĩ, cảnh giao đấu dưới trăng hay hiệu ứng phá hủy của bảo vật là viên ngọc mắt trâu đều đạt hiệu quả thị giác khá tốt.
Tạo hình Cửu Vĩ - Hồ li 9 đuôi trong phim. Ảnh: BTC
Phim có hai bản lồng tiếng riêng biệt cho miền Bắc và miền Nam, là điều chưa từng có trong phim hoạt hình Việt. Đây là lựa chọn táo bạo và giàu tính chiến lược khi hướng đến khán giả nhí ở cả hai miền với sự thân thuộc về âm sắc. Diễn xuất lồng tiếng của các diễn viên nhí (Bảo Tín, Candy Ngọc Hà, Tuấn Khanh...) giữ được sự hồn nhiên, không lên gân, trong khi NSƯT Chiều Xuân và NSƯT Đới Anh Quân bổ sung thêm chiều sâu tâm lí cho các nhân vật người lớn và phản diện. Đây là một thử nghiệm và cũng là một bước tiến của phim hoạt hình Việt để tiếp cận với khán giả ở độ “phủ sóng” rộng rãi hơn. Ê kíp làm phim cho biết nếu bản lồng tiếng Bắc mang màu sắc mộc mạc, cổ tích, thì bản lồng tiếng Nam lại giàu cảm xúc điện ảnh, gần gũi hơn với công chúng miền trong, điều này có thể khiến khán giả muốn xem cả hai để so sánh, giống như lựa chọn giọng hát trong một vở cải lương. Giọng lồng tiếng được chọn lựa kĩ lưỡng, bảo đảm sự tự nhiên, chuẩn mực và biểu cảm đúng với độ tuổi nhân vật. NSƯT Chiều Xuân nhận xét: “Đây là một trong những bộ phim hoạt hình Việt Nam hiếm hoi khiến tôi xúc động đến vậy.”
Người “cầm chịch” thành công của bộ phim
Đạo diễn Trịnh Lâm Tùng là một gương mặt tiêu biểu của làn sóng sáng tạo hoạt hình Việt Nam đương đại. Anh có một nền tảng đào tạo tốt, từng tốt nghiệp 3 trường đại học là Sư phạm Mĩ thuật Trung ương, Mĩ thuật Công nghiệp Hà Nội và Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội. Hiện anh là đạo diễn kiêm họa sĩ tại Hãng phim hoạt hình Việt Nam và là CEO Alpha Animation Studio. Đạo diễn Trịnh Lâm Tùng từng tham gia nhiều dự án phim ngắn, phim hoạt hình và sản phẩm truyền thông giáo dục, cũng thành công với một số bộ phim có giải thưởng như Càng to càng nhỏ (2012) đoạt Cánh diều Vàng Hội Điện ảnh; Một lần đào ngũ đoạt Bông sen Bạc và Giải Đạo diễn xuất sắc tại Liên hoan Phim Việt Nam 2017; Kỳ nghỉ hè ý nghĩa giành Giải Bạc trong cuộc thi phim ngắn Màn ảnh xanh toàn quốc (2022); Đại Hành Hoàng đế là phim 3D được trao giải Phim hoạt hình xuất sắc và Âm thanh xuất sắc tại Liên hoan Phim Việt Nam 2023.
Những tạo hình thân thuộc với làng quê Việt trong phim "Trạng Quỳnh Nhí: Truyền thuyết Kim Ngưu". Ảnh: BTC
Trước khi thực hiện phim Truyền thuyết Kim Ngưu, Trịnh Lâm Tùng được biết đến với phong cách kết hợp nhuần nhuyễn giữa mĩ thuật truyền thống Á Đông và kĩ thuật hoạt hình số hiện đại, tạo nên một thế giới hình ảnh giàu chất thơ và chiều sâu biểu tượng. Với Truyền thuyết Kim Ngưu, Trịnh Lâm Tùng không chỉ thể hiện khả năng kể chuyện điện ảnh bằng hình ảnh mà còn khẳng định tâm huyết phục dựng và tái hiện các giá trị văn hóa Việt Nam dưới lăng kính mới mẻ, giàu cảm xúc. Anh kiêm luôn vai trò họa sĩ tạo hình nhân vật, giúp giữ vững phong cách mĩ thuật riêng của phim, cũng là người đứng sau bản nhạc nền của phim, kết hợp giữa hát đồng dao và rap, để lại dấu ấn hiện đại trong tinh thần dân gian.
Trả lời câu hỏi về triết lí làm phim của bản thân, đạo diễn Trịnh Lâm Tùng cho biết anh làm phim với mong muốn: “Giúp các em nhỏ tiếp cận văn hóa dân gian qua ngôn ngữ hiện đại, sống động, mở ra hướng phát triển cho phim hoạt hình Việt và vì thế bộ phim hay nhất của tôi là bộ phim mà bản thân chưa thực hiện”. Tuy vậy, tham vọng của đạo diễn rõ ràng lớn hơn khi cho ra mắt bộ phim Truyền thuyết Kim Ngưu phù hợp với mọi lứa tuổi, đặc biệt là trẻ em từ 6 đến12 tuổi và cả những khán giả người lớn yêu thích văn hóa dân gian.
Một tương lai hứa hẹn cho phim hoạt hình Việt?
Phim Truyền thuyết Kim Ngưu chưa phải là hoàn hảo. Một số đoạn thoại còn dài dòng, chuyển động hoạt hình đôi chỗ chưa thật mượt, biểu cảm khuôn mặt nhân vật đôi khi bị “đóng băng” ở phân đoạn căng thẳng. Nhưng chính sự không hoàn hảo ấy lại là minh chứng cho một quá trình làm việc bằng nội lực, không thỏa hiệp với lối làm phim “mì ăn liền” nhanh - rẻ - dễ. Bản lồng tiếng miền Nam có đôi chỗ âm thanh chưa rõ. Một số trường đoạn phim có tiếng động quá ồn ào, trong khi có những cảnh cần có thêm chút “gia vị” là âm nhạc thì lại im vắng…
Kịch bản cũng có những chi tiết chưa được logic, chẳng hạn như lí giải chưa thuyết phục về việc nhân vật Nguyễn Bổng, cha của Trạng Quỳnh nhí được phái đi tìm viên ngọc mắt trâu và mẹ con Quỳnh nhí phải về làng. Cha mẹ của bé Muối cũng là một cặp đôi nhân vật thú vị, nhưng còn hơi thiếu “đất diễn”.
Dù vẫn còn một số hạn chế về độ mượt hoạt hình hay diễn biến còn nhanh ở vài đoạn, nhưng bộ phim cho thấy quyết tâm nghiêm túc của ê kíp làm phim trong việc kể những câu chuyện thuần Việt trên màn ảnh. Đạo diễn Trịnh Lâm Tùng cho biết, Truyền thuyết Kim Ngưu là bước khởi đầu cho một chuỗi tác phẩm điện ảnh tiếp theo về nhân vật Trạng Quỳnh, một biểu tượng thông minh, hóm hỉnh gắn liền với văn hóa dân gian.
HÀ THANH VÂN
VNQD