Một học sinh làm bài thi môn Ngữ văn trong kì thi THPT vừa qua đã đưa nhân vật Gatsby trong tác phẩm “Đại gia Gatsby” vào bài viết để liên hệ cho tư tưởng "đất nước của nhân dân" (qua đoạn trích thơ “Đất nước” của Nguyễn Khoa Điềm). Ai đã từng đọc "Đại gia Gatsby" của nhà văn người Mĩ Scott Firgerald đều nhận thấy đó là sự liên hệ khập khiễng. Nhưng bài thi của học sinh nói trên vẫn được chấm điểm tuyệt đối. Điều này đã khiến dư luận lên tiếng về sự đọc của giáo viên dạy Văn và cách chấm điểm thi môn Văn hiện nay.
Vậy Gatsby là ai, và nhân vật này đã được tác giả tiểu thuyết xây dựng như thế nào? Bài viết của TS Huỳnh Thu Hậu, Giảng viên Đại học Quảng Nam.
Nhà giáo, nhà thơ, nhà phê bình Huỳnh Thu Hậu.
Nói đến văn học Mĩ thế kỉ XX là nói đến những cách tân đổi mới trong tiểu thuyết và truyện ngắn. Một trong những tấm gương tiêu biểu cho phong trào này đó chính là Scott Fitzgerald. Tác phẩm thể hiện sâu sắc nhất tinh thần cách tân của người được coi là tiên phong của thời đại nhạc Jazz, nhà văn của thế hệ lạc lõng, chính là cuốn Great Gatsby (Dịch giả Trịnh Lữ dịch ra tiếng Việt được đặt tên là “Đại gia Gatsby”).
Sự cách tân là một yêu cầu mang tính bức thiết của văn học. Suy cho cùng, chủ đề và đề tài trong văn học từ xưa đến nay là không mới, vẫn là nói đến tình yêu, đến chiến tranh, đến thân phận con người, đến những bi kịch của con người trong hôn nhân - tình yêu, trong tư tưởng… Cho nên quan trọng là cách kể những chủ đề đó như thế nào. Ý thức được điều này, nhà văn của thế hệ nhạc Jazz đã dụng công cho việc tìm một hình thức thật mới để kể lại câu chuyện về cuộc đời của Gatsby- một người đàn ông Mĩ rất giàu có. Đó là một cuộc đời đầy huyền thoại nhưng cũng đầy bi kịch.
Nhân vật Gatsby được Scott Firgerald xây dựng qua nghệ thuật lời đồn. Rất nhiều lời đồn của các nhân vật về con người này. Anh ta có thể từng là một tay buôn vũ khí, một gián điệp Đức thời chiến tranh, cũng có thể là một kẻ giết người: “Có người bảo em, ông ấy đã từng giết người, em cho là không đến nỗi ấy, Lucille có vẻ nghi ngờ, có thể ông ấy là gián điệp Đức hồi chiến tranh thì đúng hơn”. Một ông Mumble gật đầu khẳng định: “Tôi nghe chuyện ấy từ một người biết tường tận về ông ta, cùng lớn lên ở Đức với ông ta”, ông này nói như đinh đóng cột, ồ không cô gái đầu tiên nói, không thể thế được, vì hồi chiến tranh ông ấy ở trong quân đội Mĩ mà. Thảo nào mà vẫn có lời đồn lãng mạn về ông rằng ngay cả những kẻ đã chán chẳng buồn thì thào gì mấy nữa về cõi thế gian này cũng vẫn phải thì thào về ông ta. Ông ta là một tay buôn lậu, đám kiều nữ kháo nhau trong lúc lượn lờ giữa những bàn rượu cốc tai và các luống hoa của ông. Trước đây, ông ấy đã giết một người phát hiện ra mình là con cháu của Von Hindenburg và là anh em thúc bá với quỷ sứ”. Tất nhiên anh ta là một người có ý chí và kỉ luật để vượt qua hoàn cảnh nghèo khó khi chúng ta đọc nhật kí lúc còn bé của Gatsby.
Là một đại gia phóng khoáng, tổ chức những buổi tiệc xa hoa nhất thành phố để chiêu đãi tất cả mọi người kể cả người không quen biết. Và rồi chết trong cô đơn cùng cực. Đám tang lặng lẽ, u buồn, không một ai đến viếng ngoài bố của anh và một người hàng xóm. Ngoài thông điệp con người vượt lên trên hoàn cảnh, còn có thông điệp phê phán bản chất của thế giới thượng lưu sống xa hoa không có chút tình người, phê phán chủ nghĩa thực dụng kiểu Mĩ. Họ chỉ tung hê và ở bên anh khi anh mang lại lợi ích cho họ, còn không có ai thương xót đưa tiễn anh một đoạn đường.
Chính những lời đồn này tạo nên tính đa thanh cho tác phẩm, tính huyền thoại cho nhân vật. S.Fitzgerald hiểu rất rõ muốn đánh giá một con người một cách biện chứng thì phải xem xét rất nhiều ý kiến khác nhau từ những người khác nhau trong chằng chịt các mối quan hệ xã hội.
Nhà văn S.Fitzgerald, tác giả của tiểu thuyết "Đại gia Gatsby".
Mỗi một lời đồn là một lần Gatsby được vẽ nên một chân dung, để cuối cùng có một chân dung đa diện về anh. Thông qua đó, tiếng nói của tác giả trở nên khách quan hơn. Tác giả và người kể chuyện Nick không còn là người toàn tri, biết hết tất cả, không còn là chúa ở trên cao để sắp đặt mọi chuyện nữa. Tác giả và người kể chuyện Nick cũng như người đọc hoàn toàn mù mờ về lai lịch và con người thật của Gatsby. Tấm màn bí mật về nhân vật càng ngày càng được hé lộ ra, bóc tách ra. Giọng của nhà văn, của người kể chuyện, của các nhân vật khác nhau đánh giá về Gatsby đặt ngang hàng với giọng của nhân vật này.
Người khác nói về Gatsby không đúng, và bản thân Gatsby khi nói về mình cũng nói dối. Vì sao thế? Sự không chân thật của Gatsby chứng tỏ một điều tàn nhẫn về bản chất xã hội thượng lưu Mĩ đương thời đó là một xã hội giả dối. Gatsby muốn ngoi lên giới thượng lưu, anh ta đã làm mọi cách để đạt được mục đích. Nước Mĩ không phải là một thiên đường như trong mơ ước. Xã hội Mĩ cũng có những điều xấu xa như sự lạnh lùng, vô cảm, tính thực dụng đến tàn nhẫn của đám đông vô tâm trong tác phẩm.
Bi kịch của Gatsby là bi kịch của một người không có được người mình yêu, trong mối tình với Daisy, bi kịch của một con người cô đơn. Tác phẩm đặt ra vấn đề con người trong thời đại lạc lõng.
Bởi thế, sẽ rất khiên cưỡng và không phù hợp khi đưa nhân vật này vào bài làm để làm rõ tư tưởng đất nước của nhân dân. Tư tưởng đất nước của nhân dân có thể được xác tín qua những tác phẩm văn học nước ngoài khác, chẳng hạn như Chiến tranh và hòa bình của Lev Tonxtoi...
Văn học đòi hỏi sự sáng tạo. Dạy học văn, hơn lúc nào hết cũng cần sáng tạo. Chúng ta trân trọng và khuyến khích các bài văn mới lạ, độc đáo, sáng tạo, nhưng phải là sự sáng tạo hợp lí, viện dẫn hợp lí. Chính vì thế, thiết nghĩ, sự đọc cũng như kiến văn của người giáo viên là rất quan trọng. Điều đó sẽ giúp cho việc giảng dạy hấp dẫn, thú vị và quan trọng hơn là giúp cho việc thẩm định các bài làm văn chính xác hơn.
Có một thực trạng hiện nay là giáo viên dạy văn không dành nhiều thời gian cho việc đọc thêm nhiều tác phẩm ngoài chương trình, bởi thế không theo kịp với sự phát triển và vận động của đời sống văn học hôm nay. Đó sẽ là những thách thức cho việc dạy học văn ở nhà trường phổ thông.
 Tiểu thuyết "Đại gia Gatsby" bản dịch của Trịnh Lữ, do Nhã Nam in. Tiểu thuyết “Đại gia Gatsby” là một kiệt tác của nhà văn F. Scott Fitzgerald người Mĩ, được xuất bản lần đầu vào 10/4/1925. Tác phẩm được đặt trong bối cảnh của vùng Long Island ở Mĩ trong mùa hè năm 1922. Tiểu thuyết là lời cảnh tỉnh để đời của Scott Fitzgerald về cái gọi là “Giấc mơ Mĩ”. “Đại gia Gatsby” được ví như một tượng đài văn học, một cánh cửa mở ra cho những ai quan tâm tới văn học và lịch sử tinh thần nước Mĩ thời hiện đại. Năm 2007, trong một cuộc bầu chọn 10 tác phẩm vĩ đại nhất của mọi thời đại do tạp chí Time tổ chức, khảo sát lấy ý kiến của 125 nhà văn nổi tiếng đương thời, gồm các tên tuổi lớn như Franzen, Mailer, Wallace, Wolfe, Chabon, Lethem, King, "Đại gia Gatsby" được chọn vào top 10 kiệt tác văn chương vĩ đại nhất mọi thời đại. “Đại gia Gatsby” cũng được đưa vào giảng dạy ở trường phổ thông và bậc đại học ở nhiều nước trên thế giới. |
HUỲNH THU HẬU
VNQD