Nhắc đến họa sĩ Đặng Tiến, người ta thường nhớ ngay tới những phong cảnh và tĩnh vật hoa trong trẻo, tiết chế, ngập tràn ánh sáng, những bức tranh như được chiết ra từ không khí dịu dàng của đời sống. Từ Hải Phòng, Đặng Tiến tự học và lặng lẽ đi một con đường riêng. Anh vẽ những điều giản dị quanh mình bằng cảm xúc tinh khôi và một sự trung thực gần như tuyệt đối với nội tâm. Chính sự bền bỉ ấy, suốt nhiều năm, đã đưa tên tuổi Đặng Tiến vượt khỏi biên độ của một họa sĩ đất Cảng để lan rộng trên bản đồ mĩ thuật cả nước, như một minh chứng rằng sự lặng thầm cũng có tiếng vang của nó.
Mới đây, anh trở lại Hà Nội với triển lãm cá nhân “Ngày tháng này”. Đó là một cuộc gặp gỡ ấm áp sau nhiều năm lặng tiếng. Vẫn là một Đặng Tiến trầm lặng, kín đáo, hòa nhã và tinh tế, không một chút khoa trương. Chỉ khác rằng, lần này, anh mang theo một trang nhật kí rộng mở, nơi tổng phổ của thời gian tĩnh tại được tinh lọc bằng màu sắc và ánh sáng riêng của mình.
Phong cảnh hoài niệm là mạch nguồn xuyên suốt trong hội họa Đặng Tiến. Anh vẽ bằng kí ức nhưng dành cho hiện tại. Một hiện thực đã được thanh lọc qua lớp sương mỏng của thời gian và những chiêm nghiệm lặng lẽ. Sau tám năm vắng bóng, trở lại lần này, phong cảnh của anh như đã thôi phân mảnh, mọi đường nét, bố cục dường như được quy tụ về một mặt phẳng ánh sáng trầm tĩnh. Màu sắc không còn đứng ở vị trí của chất liệu mô tả, mà trở thành ngữ pháp của cảm xúc. Trong những bức tranh ấy, các nhịp đối âm được thiết lập tinh tế giữa các sắc độ nâu, vàng đất, xám, xanh, đỏ gạch… Tất cả hòa vào nhau để gợi lên một vẻ đẹp trầm lặng, cổ điển, như những gam màu của một quá khứ đánh mất. Phảng phất đâu đó là nỗi u hoài nhẹ, đi cùng thứ thương mến dịu dàng khó cắt nghĩa; thứ cảm xúc chỉ xuất hiện khi người họa sĩ thực sự đối thoại với kí ức của chính mình.
Cũng theo thời gian, tranh chân dung con người của Đặng Tiến đã trở nên nhẹ đi rất nhiều, như thể anh đã buông lơi bớt những day dứt từng in đậm trong giai đoạn đầu. Từ những bức tranh nhân vật mang “bố cục người”, cách anh gọi dòng tranh chất chứa các tiếng nói thân phận mạnh bạo - chân dung của anh giờ đây đã chuyển sang một tâm thế khác. Trầm tĩnh hơn, mềm hơn, và hướng nhiều hơn tới những chiêm nghiệm dịu dàng. Chỉ còn lại những vẻ đẹp giản dị của sự mến yêu, của những khoảnh khắc nhân sinh mà anh lựa chọn giữ lại, bằng một thứ ánh sáng nhẹ và một niềm thương không ồn ào.
Chuyển biến mạnh mẽ nhất của Đặng Tiến trong triển lãm lần này nằm ở chất liệu sơn mài. Mười bức sơn mài trong tổng số hơn bốn mươi tác phẩm không chỉ cho thấy sự thử nghiệm mà còn bộc lộ thái độ nghề nghiệp nghiêm cẩn của anh. Đến với sơn mài muộn, Đặng Tiến xem chất liệu này như một công cụ biểu hiện và tiếp cận nó thông qua cảm thức màu sắc hơn là truyền thống kĩ thuật. Anh tìm kiếm tính hội họa trong sơn mài, chứ không lặp lại những lối mòn vốn đã quen thuộc của sơn mài dân tộc.
Trong thế giới của anh, sơn ta, then, son, cánh gián, hay thếp vàng chỉ là những “tông màu” nằm trong dải phổ rộng lớn của cảm xúc. Điều anh theo đuổi không phải kĩ thuật thuần túy mà là khả năng tái cấu trúc ánh sáng, màu sắc và hình khối trong một không gian thẩm mĩ mới mẻ mà chất liệu này mở ra. Từ đó, một ngôn ngữ mới đã được thiết lập trên những phong cảnh quen thuộc của Đặng Tiến: Ba Vì trở nên mông lung, hư ảo hơn dưới kĩ thuật mài đứt; còn Tam Bạc lại hiện ra thẳng thắn, mạnh mẽ, với vẻ hào hoa được bật sáng qua những lớp sơn ta chồng lấp.
Trong những khoảng nửa tối đặc trưng của sơn ta truyền thống, đường nét và ánh sáng hiện lên vừa trầm lặng u hoài, vừa đủ độ ấm để không rơi vào tịch mịch, cô liêu như một lối riêng mà Đặng Tiến dành cho chất liệu này.
Ánh sáng trong tranh Đặng Tiến là một thế giới đặc biệt. Thảng hoặc mới xuất hiện những lớp sáng xiên, trượt chéo để mở không gian và tạo nhịp cho bố cục; còn lại phần lớn đều là thứ ánh sáng phát ra từ chính nền tranh. Những lớp sơn mỏng, mềm, cho phép ánh nền len qua các lớp sắc, khiến ánh sáng trong tranh không “chiếu” mà “thấm”, một thứ ánh sáng môi trường, phi hướng, lan và mịn, gần như được hòa tan vào chất sơn. Nhờ đó, không gian hiện lên phẳng mà vẫn có chiều sâu, một kiểu ánh sáng để nhớ hơn là ánh sáng thật. Trên bố cục chặt chẽ và giản lược, độ rỗng và độ tĩnh được phơi bày nhắc về không gian qua đường nét, gợi về thời gian qua cảm xúc. Tất cả tạo nên một thứ không khí lơ lửng giữa thực và mơ, không khí của kí ức, của những “Ngày tháng này” mà Đặng Tiến đang lặng lẽ kể bằng hội họa của mình.
Tranh Đặng Tiến hôm nay là những biến tấu tinh tế của tĩnh lặng, ở đó thời gian hòa vào khả năng kiểm soát cảm xúc bằng một cấu trúc thị giác điềm đạm và chắc chắn. “Ngày tháng này” không chỉ đánh dấu độ chín của họa sĩ, mà còn là kết tinh của một đời quan sát, một đời nhìn lại thế giới, nhìn vào kí ức, và nhìn sâu vào ánh sáng trong chính mình.
Triển lãm “Ngày tháng này” hiện đang diễn ra tại Art30 Gallery (30 Quang Trung, Hà Nội) đến hết ngày 7/12/2025, quy tụ hơn bốn mươi tác phẩm trải rộng trên các chủ đề phong cảnh, tĩnh vật và chân dung. Hầu hết trong số đó được Đặng Tiến sáng tác trong năm 2025, một năm ghi dấu sự trở lại mạnh mẽ và giàu suy tưởng của anh.
DƯƠNG THUỲ CHI
VNQD