“Đường Hồ Chí Minh trên biển” là tên gọi của tuyến đường vận tải quân sự do Hải quân nhân dân Việt Nam và Quân Giải phóng miền Nam Việt Nam thực hiện bí mật trên Biển Đông trong kháng chiến chống Mĩ. Tuyến đường hình thành để vận chuyển vũ khí, cán bộ từ miền Bắc vào chi viện cho Quân Giải phóng miền Nam. Trong kháng chiến chống Mĩ, đường Hồ Chí Minh trên biển là con đường thể hiện ý chí quyết chiến, quyết thắng, lòng dũng cảm và khí phách của một dân tộc anh hùng; là một huyền thoại có thật, một kì tích của dân tộc ta. Đó không chỉ là phương thức chi viện mới hết sức quan trọng, trực tiếp cho các chiến trường ven biển miền Nam, mà còn là một sáng tạo chiến lược của Đảng về chiến tranh nhân dân trong thời đại Hồ Chí Minh. Văn hóa Quân sự (VHQS) đã có cuộc trao đổi với Thiếu tướng Hoàng Kiền - Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân về tuyến đường lịch sử.
- Thưa Thiếu tướng Hoàng Kiền! Chúng tôi được biết, ông từng có thời gian là Trung đoàn trưởng Trung đoàn Công binh 83 Quân chủng Hải quân, tham gia thực hiện xây dựng các công trình trên quần đảo Trường Sa. Ông cũng từng chiến đấu ở tuyến đường Trường Sơn - đường Hồ Chí Minh lịch sử. Chúng ta còn có tuyến đường khác cũng vô cùng quan trọng, đó là tuyến đường Hồ Chí Minh trên biển. Ông có thể chia sẻ những nét khái quát về tuyến đường lịch sử này?
Thiếu tướng Hoàng Kiền: Cảm ơn VHQS đã hỏi tôi về vấn đề mà tôi cũng rất quan tâm. Khi chúng tôi thực hiện mở các cung đường trên tuyến đường Trường Sơn - đường 559 chỉ nghe hết sức vắn tắt về tuyến đường Hồ Chí Minh trên biển bởi khi đó chúng ta còn giữ bí mật theo nguyên tắc thời chiến. Song sau này, nhất là khi thực hiện nhiệm vụ ở Trường Sa, mỗi người lính chúng tôi đều thấy rõ và cảm nhận được tầm vóc quan trọng, những đóng góp lớn lao của tuyến đường Hồ Chí Minh trên biển. Điều đó như động lực tiếp sức cho chúng tôi, từ truyền thống hào hùng của thế hệ đi trước đã làm nên những kì tích góp phần thắng lợi quyết định cho công cuộc giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Sử sách đã ghi rõ, tháng 7 năm 1960, Tiểu đoàn 603 vận tải biển chi viện cho miền Nam trực thuộc Đoàn 559 được thành lập. Đêm 27 tháng 1 năm 1960, chuyến tàu đầu tiên xuất phát từ cảng Gianh mang 5 tấn vũ khí vào chi viện cho Liên khu 5. Chuyến đi không thành công, vũ khí phải thả xuống biển, cả 6 thủy thủ bị bắt, địch tra tấn dã man, nhưng vẫn một mực không khai, bảo đảm bí mật cho phương thức vận chuyển trên biển. Tháng 4 năm 1960, Bộ Quốc phòng quyết định giải thể Tiểu đoàn 603 và giao nhiệm vụ chi viện bằng đường biển cho Hải quân.
Năm 1961, trước sự phát triển mạnh mẽ của phong trào cách mạng miền Nam, nhu cầu chi viện cho đồng bào, chiến sĩ miền Nam ngày càng lớn. Đường dây 559 còn gặp nhiều khó khăn, do tuyến phía Đông bị lộ, địch tìm mọi cách ngăn chặn, phải lật cánh sang phía Tây Trường Sơn. Trung ương Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh quyết định thành lập Đoàn 759, tiền thân của Lữ đoàn 125 Hải quân và đây cũng là thời điểm đánh dấu sự ra đời của “Đường Hồ Chí Minh trên biển”, một biểu tượng sáng ngời về tài thao lược và nghệ thuật chỉ đạo chiến tranh nhân dân, một quyết định chiến lược của Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh, góp phần quan trọng làm nên Đại thắng mùa Xuân năm 1975. Điều đó đối với mỗi người lính là một cột mốc hết sức đáng tự hào.
- Đường Hồ Chí Minh trên biển ra đời vào thời điểm khó khăn, gian khổ, ác liệt nhất của cuộc kháng chiến chống Mĩ, cứu nước. Trong khi địch được trang bị các loại vũ khí, phương tiện hiện đại, tối tân, chúng ta chỉ có những loại tàu thuyền nhỏ bé, thô sơ, sử dụng tàu giả dạng vận tải, tàu đánh cá; kết hợp hoạt động bí mật và công khai; tàu có thể xuất phát từ nhiều bến đi (kể cả ở nước ngoài) và cập nhiều bến đến; hướng tàu đi trên nhiều tuyến đường khác nhau, có giai đoạn đi vòng ra biển xa, vùng biển quốc tế; địch phong tỏa đường trong ta đi đường ngoài, địch ngăn chặn đường dài ta đi phân đoạn; địch bám đuôi, ta đi thẳng ra vùng biển quốc tế; khi địch phát hiện, áp sát tấn công hoặc cướp tàu, ta đánh trả quyết liệt, có lúc phải phá hủy tàu và hàng để giữ bí mật nhiệm vụ và con đường. Ông có suy nghĩ và đánh giá như thế nào về vấn đề trên?
Thiếu tướng Hoàng Kiền: Trước hết phải nhận định rằng, đường Hồ Chí Minh trên biển đã khẳng định tầm nhìn, bản lĩnh và tài thao lược của Đảng và Bác Hồ, ý chí và khát vọng độc lập, tự do, thống nhất đất nước của toàn dân tộc. Chúng ta đã biết dựa vào khả năng to lớn của nhân dân để vượt qua mọi khó khăn, từng bước đánh bại các âm mưu, thủ đoạn của kẻ thù, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ chi viện cho chiến trường miền Nam trong những thời điểm khó khăn, ác liệt nhất. Nó làm cho đối phương kinh ngạc, bất ngờ, không thể tưởng tượng được về sự có mặt, sự dũng cảm và tính sáng tạo vô song của con đường, những con tàu và những con người tham gia tuyến đường. Có những lúc vô cùng khó khăn, tưởng chừng khó vượt qua. Sau sự kiện Vũng Rô (Phú Yên - tháng 2 năm 1965) con tàu 143 chở vũ khí vào bị Hải quân ngụy phát hiện vây ráp, các chiến sĩ đã phá hủy tàu; chúng cho người nhái lặn xuống lấy được tài liệu, yếu tố bí mật bất ngờ không còn nữa. Địch cho tàu chiến phong tỏa, ngăn chặn bao vây, kiểm soát gắt gao. Tuy nhiên, chúng ta đã kịp thời nghiên cứu và đề ra phương án đi xa bờ, xác định vị trí tàu bằng thiên văn; gặp rất nhiều khó khăn, nhưng đoàn tàu không số vẫn quyết tâm thực hiện nhiệm vụ được giao với phương châm “Tất cả vì miền Nam ruột thịt”. Chính điều này đã nhân lên sức mạnh tinh thần của mỗi người chiến sĩ trong thực hiện nhiệm vụ của mình.
Thiếu tướng Hoàng Kiền cùng đoàn công tác tại Trường Sa năm 2000
- Trong những năm tháng đầy khó khăn gian khổ, nguy hiểm, hi sinh, các con tàu không số đã chuyển vào Nam hàng nghìn tấn vũ khí, hàng trăm cán bộ cập các bến đã chuẩn bị trong đó điểm tận cùng là tỉnh Cà Mau. Vượt qua những thử thách ác liệt, gian nan, đấu trí, đấu lực căng thẳng với địch và sóng gió biển khơi, các chiến sĩ trên tuyến đường Hồ Chí Minh trên biển đã hoàn thành nhiệm vụ xuất sắc ngay từ thời kì đầu tiếp tế vũ khí cho cách mạng miền Nam, góp phần rất quan trọng tăng cường nhanh chóng sức mạnh chiến đấu cho lực lượng vũ trang Quân Giải phóng. Ông có thể chia sẻ thêm về vấn đề trên?
Thiếu tướng Hoàng Kiền: Công việc vận chuyển vũ khí và đưa người vào chiến trường Nam Bộ thời điểm đó có ý nghĩa rất lớn. Năm 1963, đoàn cán bộ Quân khu 3 gần 200 người vào tăng cường cho phía miền Nam, từ đại úy trở lên đi đường biển trên tàu không số, bảy ngày là đến nơi; từ thượng úy trở xuống đi theo đường Trường Sơn, bảy tháng mới đến Cà Mau. Sự chi viện bằng đường biển do tuyến đường Hồ Chí Minh trên biển thực hiện đã góp phần quan trọng giúp quân và dân các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long phát triển lực lượng vũ trang, tạo được thế mới, lực mới, đánh thắng địch nhiều trận, củng cố và mở rộng vùng giải phóng. Thành công của những chuyến chi viện vũ khí, thuốc men, cán bộ đã trực tiếp góp phần đẩy mạnh chiến tranh nhân dân, xây dựng và phát triển khối chủ lực ở chiến trường cực Nam Trung Bộ, Nam Bộ; góp phần làm nên những chiến thắng oanh liệt của quân dân ta ở Ấp Bắc, Đầm Dơi, Cái Nước, Chà Là, Vạn Tường, Ba Gia, Bình Giã... Có thể thấy, hiệu quả vận chuyển của tuyến chi viện chiến lược biển đã tạo nên thế trận chiến tranh nhân dân rộng khắp trên tất cả các vùng chiến lược, các địa bàn chiến lược ở miền Nam, góp phần tạo nên sức mạnh chiến đấu và chiến thắng của quân dân ta. Đặc biệt, sự xuất hiện kịp thời những vũ khí tương đối hiện đại, có tính năng chiến đấu cao đã làm thay đổi cách đánh của quân và dân ta, thay đổi tương quan lực lượng giữa ta và địch. Từ đó có thể khẳng định, vai trò của tuyến đường Hồ Chí Minh trên biển là hết sức quan trọng, góp phần chi viện kịp thời, hiệu quả cho công cuộc giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.
- Cá nhân ông đã có những kỉ niệm đặc biệt gì với tuyến đường lịch sử này, thưa Thiếu tướng?
Thiếu tướng Hoàng Kiền: Tôi có rất nhiều kỉ niệm với tuyến đường Hồ Chí Minh trên biển. Tôi còn nhớ sau này, năm 1993, với cương vị Trung đoàn trưởng Trung đoàn Công binh 83 - Quân chủng Hải quân, nhân dịp kỉ niệm 35 năm ngày thành lập trung đoàn, tôi cùng tập thể lãnh đạo chỉ huy trung đoàn đã tổ chức cuộc gặp mặt trao đổi với các thế hệ cán bộ chỉ huy trung đoàn tham gia xây dựng cầu tàu Đồ Sơn, kilômét 0 - đường Hồ Chí Minh trên biển. Một đoàn cán bộ trung đoàn cả cũ và mới ra thăm lại cầu tàu Đồ Sơn, chụp ảnh những cọc bê tông còn lại. Sau đó đã có công văn và làm việc trực tiếp với Ủy ban nhân dân Thành phố Hải Phòng, đề nghị xây dựng khu Di tích lịch sử cầu tàu Đồ Sơn - đường Hồ Chí Minh trên biển, từ đó dự án được triển khai xây dựng và đã hoàn thành như hiện nay. Tôi vẫn nhớ như in dòng chữ khắc nơi Khu di tích cầu tàu Đồ Sơn như sau: “Bến tàu không số - Đồ Sơn, thành phố Hải Phòng. Đường Hồ Chí Minh trên biển cùng với những con tàu không số là kì tích huyền thoại, thiên anh hùng ca bất hủ, mốc son chói lọi, biểu tượng sáng ngời của chủ nghĩa anh hùng cách mạng, trí tuệ, sự hi sinh, lòng dũng cảm, ý chí độc lập dân tộc và thống nhất đất nước của toàn thể nhân dân Việt Nam.”
Chắc chắn, khu tượng đài “Đường Hồ Chí Minh trên biển” sẽ là sự nhắc nhở đối với các thế hệ trẻ hôm nay và mai sau phải sống như thế nào để xứng đáng với sự hi sinh cao cả của cha ông ngày xưa, đặc biệt là sự hi sinh trong cuộc kháng chiến chống Mĩ vĩ đại của dân tộc mà tiêu biểu là các chiến sĩ trên những con tàu không số huyền thoại.
- Xin trân trọng cảm ơn ông đã chia sẻ với bạn đọc VHQS về tuyến đường huyền thoại!
PV
VNQD