. KHÁNH HUYỀN
Xuất phát từ quan niệm của người phương Đông về thời gian, lịch âm (lunar calendar) - ngay cả ở thời đại toàn cầu hóa hiện nay - vẫn có một vai trò hết sức quan trọng trong đời sống xã hội, văn hóa tinh thần nước ta. Người dân Việt Nam vẫn sử dụng lịch âm cho hầu hết những việc lớn của mình và gia đình như xuất hành, cưới hỏi, ma chay, làm nhà… Nhiều gia đình sống ở hải ngoại, nơi toàn bộ nhịp sống vận động theo dương lịch, vẫn treo những cuốn lịch Việt trong nhà như một cách nhắc nhớ về nguồn cội, về Tổ quốc. Hiện tại, lịch truyền thống không chỉ là một vật dụng thiết thực, phục vụ cho việc xem ngày tháng năm mà còn trở thành món quà tặng giàu ý nghĩa, truyền tải nhiều thông điệp giá trị về văn hóa, lịch sử, con người Việt Nam trong mỗi dịp tết đến xuân về.
Cứ đến khoảng giữa năm là các đơn vị biên soạn lịch đã rục rịch chuyện thiết kế, in ấn lịch cho năm sau. Lịch càng ngày càng được thiết kế bắt mắt với các chủng loại đa dạng, phong phú: lịch treo tường, lịch sổ, lịch bàn… Trong đó, phổ biến nhất, đầy đủ nhất, doanh số tiêu thụ tốt nhất vẫn là các loại lịch bloc. Sở dĩ có điều này là bởi thói quen xé lịch từng tờ hàng ngày vẫn được người dân duy trì cho đến nay, hơn nữa so với các loại lịch khác, lịch bloc có tính trang trí, thẩm mĩ hơn hẳn nên rất được ưa chuộng.
Việc biên soạn lịch hiện nay được đầu tư nhiều ý tưởng thú vị, thể hiện sự sáng tạo không ngừng của người, đơn vị, tổ chức làm lịch. Tuy nhiên, dù có muôn hình vạn trạng thế nào đi chăng nữa, việc làm lịch vẫn phải tuân thủ một số nguyên tắc bất biến: Hình thức lịch luôn phải thiên về màu sắc tươi sáng, vui vẻ để gợi đến sự may mắn, tràn đầy năng lượng; hạn chế tối đa màu lạnh, màu trầm bởi nó gợi đến sự ảm đạm, u buồn không thích hợp cho việc treo vào những ngày tết. Hình thức của lịch luôn gồm hai phần. Khánh treo cố định và ổn định trong cả năm, thường được thiết kế kĩ lưỡng và chủ đạo là màu đỏ, gợi sinh khí, sự ấm áp, may mắn. Phần lịch được thiết kế chắc chắn, tiện dụng. Màu sắc trong toàn cuốn lịch sẽ được lặp lại theo chu kì (hầu hết là từng tuần). Ngoài những phần thông tin mang tính bắt buộc như lịch dương (ngày, tháng, năm bằng tiếng Việt và tiếng Anh); lịch âm (ngày, giờ, tháng theo can, chi bằng tiếng Việt, tiếng Hán); những ngày tiết khí trong năm; những ngày kỉ niệm, ngày lễ, sự kiện quan trọng… Lịch hiện nay còn có nhiều thông tin phụ trợ như thông tin nước lớn - nước ròng, việc nên làm, giờ hoàng đạo, châm ngôn, tục ngữ, thơ, lời hay ý đẹp… Tùy theo lựa chọn của người làm lịch, được bài trí rất sinh động, sáng tạo. Các nhà làm lịch hiện nay cũng đặc biệt chú ý đến việc cho ra đời những bộ lịch theo chủ đề. Các chủ đề như muôn màu cuộc sống, ước vọng hòa bình, món ngon, vị thuốc… Dễ được lựa chọn bởi có nhiều ảnh minh họa đẹp, nhiều ý nghĩa thích hợp chào đón một năm mới nhiều hứng khởi. Chủ đề về danh nhân đất nước như Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đại tướng Võ Nguyên Giáp… cũng là một trong những chủ đề được giới làm lịch quan tâm, đặc biệt là vào những năm có kỉ niệm chẵn thì những bộ lịch này được in với số lượng lớn và nhiều kiểu loại, kích thước khác nhau. Tinh hoa văn hóa dân tộc cũng là một chủ đề đang “hot” hiện nay trong giới làm lịch. Nhiều đơn vị làm lịch đã đầu tư rất lớn từ khâu lên ý tưởng cho đến việc tạo ra những thiết kế tỉ mỉ, công phu cho chủ đề này, ví như bộ lịch Nghệ thuật Truyện Kiều. Bộ lịch này gồm hai mươi bảy bức tranh vẽ về cuộc đời, số phận nàng Kiều dựa theo kiệt tác của đại thi hào dân tộc Nguyễn Du. Ở khu vực phía Nam, các nhà sản xuất lịch đã đem đến một ấn phẩm lịch đậm màu sắc văn hóa và con người Nam Bộ trong xuân Kỉ Hợi này với chủ đề Lục Vân Tiên. Ba trăm sáu mươi lăm trang lịch ương ứng với ba trăm sáu mươi lăm bức họa được vẽ công phu, tái hiện nội dung tập truyện thơ Nôm nổi tiếng của nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu. Trong việc làm lịch, miền Nam dường như vẫn tỏ ra chiếm ưu thế khi đầu tư về hình ảnh cũng như sự chăm chút ý tưởng. Mấy năm gần đây, các đơn vị sản xuất lịch phía Nam đã giới thiệu ra thị trường hàng loạt bộ lịch mang những chủ đề hấp dẫn như Sản vật ba miền, Các nhà khoa bảng Việt Nam, Các tác gia văn học Việt Nam, Đặt tên con theo phong thủy… Lịch bloc 53 tuần Trường Sa trong trái tim tôi là bộ lịch ảnh đầu tiên khai thác vẻ đẹp của hai mươi mốt điểm đảo thuộc quần đảo Trường Sa, giúp người xem nắm bắt được thông tin chi tiết và có cái nhìn toàn diện về vùng biển đảo thiêng liêng của Tổ quốc, nhằm khơi dậy tình yêu, niềm tự hào về biển đảo quê hương trong mỗi con người.
Bên cạnh những chủ đề lớn, các đơn vị làm lịch còn tung ra thị trường những bộ lịch với chủ đề nhỏ, dành riêng cho từng đối tượng khác nhau. Với các em học sinh sẽ có các bộ lịch mang chủ đề gắn với chuyện học hành, trường lớp, vui chơi… Bộ lịch Trò chơi dân gian Việt Nam và Truyện cổ dân gian Việt Nam được nhiều phụ huynh học sinh tìm mua cho con cái mình. Với các bà nội trợ sẽ có bộ lịch về các mẹo vặt hay công thức nấu ăn được thiết kế rất tiện dụng để nhìn và treo trong không gian nhà bếp. Với những người yêu động vật, yêu thiên nhiên sẽ có các bộ lịch mang chủ đề con vật dễ thương hay thiên nhiên tươi đẹp… Với những người làm văn phòng “sáng cắp ô đi, tối cắp về” sẽ có bộ lịch tái hiện những cung bậc cảm xúc thú vị của mình trong suốt quãng thời gian mười hai tháng bằng nhiều hình ảnh ngộ nghĩnh, vui nhộn để họ thấy công việc của mình bớt nhàm chán. Với những người làm du lịch, luôn có sẵn bộ lịch về những di tích lịch sử, những điểm tham quan nổi tiếng, phong cảnh tuyệt đẹp của đất nước, con người Việt Nam… Có thể nói, chủ đề lịch hiện nay ngày càng đa dạng, thu hút người tiêu dùng và liên tục được thay đổi để bắt kịp xu hướng.
Ngoài chủ đề, phần thiết kế lịch cũng đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra một cuốn lịch hấp dẫn, độc đáo. Trong một thị trường lịch rộng lớn nhưng cũng đầy cạnh tranh như hiện nay, các đơn vị sản xuất lịch đua nhau tung ra những mẫu thiết kế độc và lạ. Độc và lạ từ kiểu dáng. Có lịch hình vuông, có lịch hình chữ nhật, lịch hình tròn, hình bầu dục, hình trái tim… Độc và lạ từ chất liệu. Có lịch được in trên giấy dó trông sang trọng, lịch sự; có lịch in trên đá toát lên nét kiêu sa, đài các; có lịch in trên gỗ gợi màu thời gian phảng phất và quyến rũ lạ lùng… Độc và lạ trong cách thể hiện. Có lịch in bằng kiểu chữ chân phương, to, rõ ràng; có lịch in bằng kiểu chữ thư pháp với những đường cong mềm mại, những nét sổ cứng cáp, những mảng miếng đậm, nhạt của màu mực theo nét bút tài hoa. Rõ ràng nhiều cuốn lịch không chỉ để xem ngày tháng trôi qua đến đâu trong vòng thời gian tuần hoàn bất tận, để nhắc việc làm trong ngày trong tuần, mà đã trở thành những món đồ trang trí tinh tế, thể hiện cái gu thẩm mĩ của người treo.
Trong thời đại cách mạng công nghệ 4.0, lịch được in bằng những công nghệ rất hiện đại. Lịch được làm phôi sẵn, đem in hàng loạt với số lượng lớn trong một thời gian ngắn để kịp ra mắt thị trường. Ưu điểm của loại lịch này là hình ảnh, màu sắc và trang trí đã được cân nhắc thiết kế cẩn thận, có sẵn nhiều kiểu mẫu để lựa chọn, và giá thành không quá cao. Một số nhà làm lịch, thường là các công ti, lại cầu kì hơn khi đặt những thiết kế riêng, in riêng lịch với số lượng hạn chế. Cách làm này tốn kém nhưng lịch được in ra rất đẹp, sang trọng, độc đáo, không “đụng hàng”, quảng bá hình ảnh thương hiệu một cách kín đáo, ý nhị.
Khi một bộ lịch xuất hiện trên các nhà sách, quầy, tiệm tạp hóa là lúc chúng ta nhận thức được rằng tết sắp đến, xuân sắp về. Và dù được sản xuất bằng chất liệu, hình thức khác nhau, theo chủ đề khác nhau trong thời đại kỉ nguyên số, lịch tết vẫn không hề phai nhạt. Từ tầng ý nghĩa sâu thẳm nhất, lịch tết vẫn là nơi chuyên chở những giá trị văn hóa dân tộc, nơi gửi gắm những mong ước tốt đẹp nhất đến với mọi người.
K.H
VNQD