.TRẦN THỊ HỒNG HOA
Một năm khởi đầu từ mùa xuân giống như đời người luôn bắt đầu từ tuổi thơ bé. Tuổi thơ trong trẻo và hồn nhiên, dẫu buồn vui hay sướng khổ cũng đều trở thành những kỉ niệm khó quên trong kí ức mỗi người. Nhiều nhà văn đã nhờ trang viết lưu giữ lại quãng đời hoa niên tuyệt đẹp ấy nhưng không phải ai cũng thành danh và được cả thế giới ghi nhận như Mark Twain. Với lối viết hài hước hiếm có, khả năng kể chuyện hấp dẫn và trí tưởng tượng vô biên, chỉ với hai tiểu thuyết viết về trẻ thơ, Mark Twain đã trở thành ngôi sao rực sáng trên bầu trời văn học hiện đại Mĩ. Trong hai tác phẩm nổi tiếng này, Những cuộc phiêu lưu của Huckleberry Finn ra đời sau (năm 1885), được đánh giá cao hơn và hoàn chỉnh hơn nhưng Những cuộc phiêu lưu của Tom Sawyer ra đời trước đó (năm 1876) lại có nhiều giai thoại kì thú hơn xoay quanh nguyên mẫu của nhân vật chính.
Những cuộc phiêu lưu của Tom Sawyer kể về cậu bé Tom Sawyer nghèo khổ, nghịch ngợm, nhiều khuyết điểm nhưng rất thông minh và tràn đầy chính nghĩa. Cậu sống tại một ngôi làng nhỏ bên dòng sông Mississippi cùng người bạn thân Huckleberry Finn (còn gọi là Huck). Tom ở cùng dì Poly, tuy lớn lên trong môi trường giáo dục hà khắc đến cực đoan nhưng giống như rất nhiều cậu bé khác cùng trang lứa, Tom luôn giẫy đạp ra khỏi các khuôn phép, thường xuyên trốn học và khơi mào những trò nghịch tinh quái. Trong một lần chơi đùa cùng cậu bạn Huck, Tom đã phát hiện ra một vụ giết người cướp của, cậu bé dũng cảm đứng lên làm chứng, vạch trần tội ác của kẻ giết người và cứu người bị vu oan.
Trong lời nói đầu của cuốn sách, Mark Twain đã thổ lộ rất chân thành: “Phần lớn những chuyện phiêu lưu ghi chép trong tập sách này đều là chuyện có thật: một số là những chuyện xảy ra với chính bản thân tôi, còn lại là những chuyện của những đứa trẻ xưa kia là bạn học cũ của tôi. Huck Finn là một nhân vật rút ra từ cuộc sống. Cả Tom Sawyer cũng vậy, nhưng không phải lấy từ riêng một cá nhân nào - Tom là sự kết hợp những nét tiêu biểu của ba đứa trẻ mà tôi được biết và vì thế có thể nói là thuộc một loại kiến trúc tổng hợp”. Mark Twain đã nói một cách rất chung chung, không hề nêu rõ tên các nguyên mẫu ngoài đời thực của nhân vật Tom Sawyer nhưng căn cứ vào dữ liệu văn bản, phân tích những tài liệu được tìm thấy, chúng ta vẫn phần nào đoán định được những mẫu gốc có liên đới trực tiếp đến việc xây dựng hình tượng cậu bé nổi tiếng này.
Tom Saywer, trước hết, chính là hình bóng của Mark Twain. Vào năm 4 tuổi (năm 1839), gia đình của Sam Clemens - tên thật của Mark Twain - đã dọn về sống ở Hannibal, Missouri, một thị trấn cảng nằm về phía tây trên bờ sông Mississippi. Cậu bé Sam Clemens khi đó được trải qua tuổi thơ phóng khoáng và rực rỡ tại thị xã Hannibal, ngày ngày bơi lội tung tăng trên sông hay chơi đùa thỏa thuê trong các cánh rừng già ngút ngàn, trên các hòn đảo tuyệt đẹp và mê đắm trong thế giới của các cuốn truyện phiêu lưu mạo hiểm. Tất cả những kí ức tươi đẹp đó đều được gửi gắm trong nhân vật Tom Saywer - một cậu bé cũng lớn lên trong một thị trấn nghèo cạnh dòng sông Mississippi, một cậu bé cũng yêu thiên nhiên, cực kì hiếu động, giàu trí tưởng tượng, thích các trò mạo hiểm, không khác gì nhà văn hồi bé. Ngay cả những phân đoạn hài hước, lãng mạn trong tác phẩm như cảnh Tom ve vãn và tán tỉnh Becky Thatcho, cũng được cho là lấy chất liệu từ các bức thư Mark Twain viết cho người tình Olivia (sau này trở thành người vợ tào khang của ông) và cho các bạn của cô nàng.
Lật lại biên niên sử của Mark Twain, một ghi chép khiến chúng ta chú ý là: cuộc sống gia đình của Mark Twain gặp nhiều bất hạnh. Ông có 4 người con: 3 gái, 1 trai nhưng con trai Langdon đã chết non vào năm 1872 (sau này lần lượt đến cô cả và cô út cũng qua đời vì bạo bệnh). Bốn năm sau khi người con trai qua đời, tiểu thuyết Những cuộc phiêu lưu của Tom Sawyer được ra mắt công chúng. Tuy Mark Twain không bao giờ thừa nhận nhưng chúng ta có thể đoán ra trong nhân vật này là những ẩn tình chất chứa dành cho đứa con đã mất. Cậu bé Tom dù có biết bao lầm lỗi hay sai quấy, dù trong mắt dì Poly hay những người lớn ở thị trấn nghèo, cậu chỉ là một cậu bé quá đỗi ngỗ ngược và bất trị nhưng giọng văn của tác giả dành cho cậu vẫn đầy những thương yêu và bao dung vô hạn. Nhà văn không ngại ngần để ngòi bút phóng theo trí tưởng tượng phong phú của nhân vật mỗi khi bắt đầu một trò nghịch hay một cuộc phiêu lưu. Thậm chí cả khi đối đầu với những người lớn, Tom cũng không ngừng phát triển những suy ngẫm lộn xộn và buồn cười: “Tom hình dung mình ốm sắp chết nằm trên giường, dì Poly đang cúi xuống cầu xin một lời tha thứ nhưng Tom quay mặt vào tường, khăng khăng không chịu nói nửa lời và cứ thế hồn lìa khỏi xác…”. Mark Twain đã nhập thân một cách tinh tế vào nhân vật của mình để lột tả hết những ẩm ương, ngang ngược, những mơ mộng viển vông nhưng đáng yêu, những cử chỉ đặc trưng có thể tìm thấy ở bất kì cậu bé nào trên thế giới này: “Miệng đầy âm điệu du dương, tâm hồn tràn ngập lòng biết ơn người đã dạy mình, Tom rảo bước xuống phố, tâm trạng lúc đó chẳng kém gì của một nhà thiên văn vừa khám phá ra được một hành tinh mới - và nói riêng về mức độ vui sướng thì chắc chắn nếu đem so sánh, nỗi vui sướng của Tom còn lớn hơn, sâu sắc hơn và trọn vẹn hơn nhà thiên văn kia”. Những trang văn như vậy chỉ có thể viết nên bởi tình cảm trìu mến của một người cha dành cho đứa con của mình.
Gần đây, theo những nghiên cứu mới nhất do tạp chí Smithsonian thực hiện, nguyên mẫu Tom Sawyer có thể là người bạn thân một thời của nhà văn. Người bạn ấy đã mang đến cho nhà văn của chúng ta một sự cảm mến đặc biệt ngay lần gặp đầu tiên tại San Fransisco năm 1863. Anh là một người lính cứu hỏa can đảm, có thân hình thể thao chắc nịch, gương mặt tròn và có tên là... Thomas Sawyer (Thomas viết tắt là Tom). Trong lần gặp đầu tiên của hai người, Sawyer lúc ấy còn phủ đầy người muội than, bồ hóng (trở về sau một ca chữa cháy) và đã kể cho nhà văn nghe những câu chuyện hết sức li kì. Sau lần đầu quen biết tại phòng tắm hơi, họ thường xuyên gặp gỡ, thưởng thức rượu mạnh và đánh bài. Một sáng tinh mơ nọ, sau cuộc nhậu xuyên đêm, Twain đã thủ thỉ với bạn: “Thomas này, tớ có ý định sẽ viết cuốn truyện về chàng trai trẻ, đó là chàng trai cứng rắn nhất thế gian. Và cậu thời thơ ấu chính là nhân vật đó!”. Dĩ nhiên, những lời trên bàn nhậu thường trôi như gió thoảng và Sawyer đã không hề để tâm. Năm 1866, nhà văn rời thành phố San Francisco và hai người bạn “rượu” vĩnh viễn xa nhau.
Sau này, không hiểu mối quan hệ giữa hai người đã xảy ra điều gì nên Twain không hề nhắc đến Thomas Sawyer mà chỉ nói chung chung về “ba cậu bé” là nguyên mẫu của nhân vật Tom. Tuy nhiên gần đây, phóng viên tạp chí Smithsonian Magazine đã tìm thấy trong kho lưu trữ số báo từ năm 1898 có bài Thomas Sawyer nói về ảnh hưởng của ông với tiểu thuyết của Twain. Trong bài phỏng vấn, Sawyer đã tường thuật lại về quãng thời gian đáng nhớ mà hai người bạn ở bên nhau:
“Thời còn là bạn rượu, cả hai chúng tôi đều thích kể những câu chuyện bản thân đã trải nghiệm. Bản thân Mark Twain đặc biệt đam mê những hành động của trẻ thơ. Có lần tình cờ gặp cảnh trẻ em xích mích, đánh nhau trên đường phố, Twain lập tức dừng lại và chăm chú quan sát. Sau đó, nhà văn rảo bước đến quán rượu Blue Wing và tường thuật lại sự kiện, trong khi với bản tính thích bông đùa, lần nào tôi cũng chê bai với lập luận: “Thời tuổi chúng nó, tớ còn quậy phá hơn chúng hàng trăm lần!” và tôi liệt kê hàng loạt hành động phi thường. Twain há hốc mồm lắng nghe những việc làm tưởng tượng của tôi, đôi lúc thậm chí còn ghi chép vào sổ tay. Có bận nhà văn nói với tôi: “Thomas này, sẽ có ngày tớ đưa những câu chuyện của cậu vào tiểu thuyết”. “Cứ việc, nhưng đừng làm xấu cái tên của tớ”.
Sawyer qua đời năm 1906. Cáo phó trên báo viết “đã ra đi con người từng tạo nguồn cảm hứng sáng tác cho Mark Twain”, còn tên của ông “có thể tìm thấy trong tất cả thư viện trên đất Mĩ”.
Có thể nói, dù nguyên mẫu của Tom Sawyer có là ai đi chăng nữa thì trên hết, nhân vật cậu bé đáng yêu này đã và vẫn sẽ luôn giành trọn cảm tình của độc giả bao thế hệ. Là quyển tiểu thuyết được nhà văn Mark Twain viết với bút pháp độc đáo, tác phẩm đã lột tả xuất sắc tính cách, tâm lí, hành động của cậu bé Tom, qua đó gián tiếp lên án lối sống khuôn mẫu, tẻ ngắt thời đó, bóc trần những thói xấu, phê phán mạnh mẽ những kẻ tham lam, tàn bạo, những sự thối nát của xã hội Mĩ một thời. Những cuộc phiêu lưu của Tom Sawyer không chỉ là tác phẩm viết cho trẻ thơ mà còn là món quà quý cho tất cả những người lớn - những người đều đã từng là trẻ thơ với biết bao hồn nhiên, mơ mộng và ảo tưởng
T.T.H.H
VNQD