Như viên gạch nền cho cuốn sách ăn khách Thánh giá rỗng về sau, tiểu thuyết Trước khi nhắm mắt, từ vấn nạn tai nạn giao thông, tác giả Higashino Keigo đã mở ra cả một thế giới của “đôi mắt” ám ảnh nhức nhối nhân sinh về những tiếng, luật pháp trong xã hội.
Cô gái 29 tuổi, Kishinaka Minae, sau buổi dạy gia sư piano kéo dài đến tận ba giờ sáng, cô trở về nhà trên con đường tắt quen thuộc và trải qua một tai nạn thảm khốc. Miane tử nạn nhưng cái chết của cô có nhiều điểm kì lạ cùng ám ảnh đến nỗi, ba năm sau, kí ức vụ án đó cũng không thể phai nhạt trong tâm trí cả phía gia đình nạn nhân lẫn hung thủ gây án. Bi kịch tai nạn ba năm trước, kéo theo hàng loạt bi kịch, bí ẩn ngày hiện tại. Buộc những kẻ liên đới năm xưa, không thể trốn chạy khỏi bản cáo trạng của “lưới trời” và tòa án của “lương tâm”.
Những cá nhân “mờ nhạt” không ai trong sạch hoàn toàn
Trước hết, cần phải khẳng định một điều rằng, ở tiểu thuyết Trước khi nhắm mắt thiếu hẳn những cá tính được đẩy tới mức cực đoan: ác một cách cực đoan như Yukiho trong Bạch dạ hành, hi sinh một cách cực đoan như Ishigami trong Phía sau nghi can X, theo đuổi nghệ thuật một cách cực đoan như Amakasu Saisei trong Ma nữ của Laplace… Và cảnh sát ở tác phẩm này, không phải tuyến nhân vật trung tâm nên gần như chỉ xuất hiện khi mọi sự đã ngã ngũ mà vắng bóng hẳn các thanh tra có tính cách mạnh mẽ như Thanh tra Kaga.
Tác giả Higashino Keigo.
Nhưng với việc tô đậm vào biểu tượng “đôi mắt” trước lúc tử nạn của cô gái 29 tuổi Kishinaka Minae, từ đó mở ra quá trình trả thù của Kishinaka Reiji tới những kẻ đã cướp đi sinh mạng người phụ nữ anh yêu. Và hơn cả, là bi kịch kéo dài như thực như mơ trong diễn biến tình tiết thực ảo đan xen, tác giả Higashino Keigo đã tạo nên một thiên truyện tựa một câu chuyện huyền thoại đẫm máu đậm màu sắc ám ảnh của hồn ma nhập xác trả thù.
Đồng thời, cũng bởi cách phát triển tình tiết như vậy mà Trước khi nhắm mắt bao chứa một hệ thống nhân vật: không ai là trong sạch hoàn toàn. Nạn nhân Kishinaka Minae cuối cùng lại trở thành hung thủ gián tiếp cho cái chết của Uehara Midori và sự việc Ejima tự móc mắt chính mình. Hung thủ Midori, Ejima cuối cùng biến thành nạn nhân trong oán niệm đến từ đôi mắt chất chứa căm hận của Minae. Shinsuke từ thân phận hung thủ một vụ tống tiền, chỉ chút nữa thôi đã thành nạn nhân cho chính lòng tham của gã.
Vì vậy, tiểu thuyết Trước khi nhắm mắt, dường như mang tới một sự bức bối nhất định về mặt cảm xúc cho độc giả khi người đọc phải đối diện với những nhân vật, nhìn bất cứ ai cũng khó có được thiện cảm. Hung thủ hiển hiện ngay trước mắt đó, song họ cũng có nỗi niềm một nạn nhân. Và trong bối cảnh ấy, nhưng kẻ làm nhiệm vụ thực thi công lí, lại như mãi ở nơi xa chẳng thấy. Người ta mò mẫm trong thứ tội lỗi quá khứ, chính nghĩa hiện thực, giữa dục vọng và sự giải thoát, ẩn ức thương tổn, hối hận hóa thành thứ ảo giác chết chóc,… Để rồi, kết cục đổi lấy, chỉ là diệt vong.
Nhưng chẳng phải, những khía cạnh được mở ra với nhiều trường liên tưởng từ một vụ án ban đầu như vậy, vốn là đặc trưng, cũng là sự “cao tay” của Keigo trong việc xây dựng nhân vật, phát triển cốt truyện ngay từ buổi đầu ông cầm bút đến giờ sao?
Buổi đầu của Thánh giá rỗng trong văn chương Higashino Keigo
Ra đời vào năm 2007 và không khỏi còn những hạn chế về mặt này hay mặt khác trong xây dựng nhân vật, tạo dựng sự kiện, tình tiết, thì tới tận cùng, tiểu thuyết Trước khi nhắm mắt vẫn đặt viên gạch nền quan trọng cho tư tưởng của tác giả Higashino Keigo trên khía cạnh: luật pháp trong đời sống con người. Mà vấn đề ấy, sẽ trở lại một cách rõ nét hơn trong cuốn sách ăn khách được ông viết vào 7 năm sau có tựa đề: Thánh giá rỗng.
Thật vậy, ở Trước khi nhắm mắt, Higashino Keigo đã sớm manh nha nỗi trăn trở: hiện thực tính răn đe, thức tỉnh của luật pháp tới lương tri con người. Để rồi, ông gửi gắm nỗi trăn trở ấy qua câu hỏi lớn trên trang viết một tác phẩm, dẫu không phải đỉnh cao trong sự nghiệp sáng tác thì vẫn chứa đựng trọn vẹn phong cách sáng tạo “cộp mác” Higashino Keigo: yếu tố trinh thám làm nền tảng để nổi bật lên yếu tố tâm lí xã hội. Rằng pháp luật có đang thực sự là cán cân công lí hay chỉ là một thứ “thánh giá rỗng” tượng trưng vô hồn?
Nhưng trong một cuốn tiểu thuyết mang cấu trúc truyện lồng truyện, thì niềm day dứt kia, lại được đặt trong mối tương quan với các vấn đề nổi cộm khác ở xã hội ngày một phức tạp này.
Mở ra bằng một tai nạn thảm khốc, Keigo trước tiên, hướng người đọc tới vấn nạn tai nạn giao thông. Người bị nạn, kẻ gây án và những kẻ trốn tội… Nhưng tai nạn giao thông sẽ chỉ là trên trang sách Keigo viết ra, hay trong những số liệu thống kê “biết nói” xa lạ hàng ngày. Vì đó chẳng phải ta, cũng chẳng phải người ta quen biết. Nghe, thấy, đọc, một lần rồi lãng quên. Nhưng nếu bi kịch xảy đến với chính ta và người thân trong gia đình ta, liệu thái độ có còn dửng dưng như vậy?
Xoáy sâu vào hoàn cảnh đấy, tác giả Higashino Keigo đã đi tới tận cùng câu trả lời, để bóc tách ra trước mắt người đọc, thế nào là sự ám ảnh lương tri của người gây tai nạn. Thế nào sự đau đớn mất mát đến tột cùng từ phía người bị hại. Và thế nào là thứ suy nghĩ thực dụng, tiền có thể bù đắp tất thảy cùng sự lãng quên tới đáng sợ của người đời.
Bìa cuốn tiểu thuyết Trước khi nhắm mắt
Còn luật pháp, khi đối diện trước thứ tội ác không chứng cứ hay quy luật vật chất, dường như lỗ hổng pháp luật khiến cán cân công lí chẳng còn mang ý nghĩa của thứ công cụ mang tính răn đe, thức tỉnh kẻ phạm tội hay đưa tới sự xoa dịu, bù đắp phần nào về mặt tâm hồn cho phía gia đình nạn nhân. Đến nỗi, hung thủ trong vụ tai nạn có thể thản nhiên nói: “Kẻ bị tai nạn bao giờ cũng có lí lẽ của mình nhỉ. Nhưng mà Shinsuke này, tai nạn cũng như quân xúc xắc. Chỉ thỉnh thoảng mới xuất hiện mặt xấu… Bấy nhiêu xe đó đang chạy trên mọi nẻo đường đất nước Nhật Bản này. Tình hình như thế nên mới xảy ra tai nạn đó. Kiểu như thả vài chục viên bi vào bồn rửa mặt, nếu chúng không va vào nhau mới là lạ. Đập vào nhau là đương nhiên. Có va thì cũng có bị va...”
Và khi luật pháp như đã trở thành thứ “thánh giá rỗng” vô hình, đứng trước cái chết thương tâm đầy đau đớn của người thân cùng nỗi đau vô tận về quãng thời gian sắp tới khi phải đối diện với tương lai một mình đã đẩy người ta đến hành động cực đoan: thực thi công lí bằng thứ luật pháp của riêng mình. Tội ác không được công lí trừng trị, sẽ sản sinh là thứ tội ác phục vụ công lí. Tất cả, tựa một vòng tuần hoàn không dứt của nỗi hận thù truyền theo năm tháng giữa những con người, liên đới với nhau từ cái chết thảm của người con gái, tương lai còn mở rộng phía trước.
Nhưng đó cũng không phải là điều chính yếu trong Trước khi nhắm mắt bởi câu chuyện này không xoáy sâu vào hành vi trả thù của Kishinaka Reiji mà xoáy sâu vào sự trả thù về mặt tinh thần qua đôi mắt trước khi chết chất chứa: vừa là niềm ham sống, vừa là sự hận thù của Minae. Bởi thế, dù càng về sau càng, tình tiết truyện càng mang tính hư ảo song đó lại như cách phát triển không thể khác được. Trước thực tại cuộc điều tra không thể trả công bằng về cho người bị hại, luật pháp không thể đổi lại sự siêu thoát cho một linh hồn thì chỉ còn cách: chính linh hồn ấy vương vấn nhân thế mà tự tìm lấy công lí cho bản thân. Cái nhìn từ một đôi mắt “trước khi nhắm mắt”, tạo thành sự ám ảnh tội lỗi không thể gột rửa với kẻ ở lại rồi trở thành thứ bi kịch mang tính truyền kiếp, tới cả phần hậu thế.
Không phải tác phẩm xuất sắc nhất trong văn nghiệp đồ sộ của Higashino Keigo nhưng tiểu thuyết Trước khi nhắm mắt vẫn tạo được dấu ấn từ bút pháp hiện thực huyền ảo trong câu chuyện thực như thấm đẫm sắc màu rửa hận báo thù huyễn ảo đẫm máu. Từ đấy, lớp lang giá trị nhân văn được gửi gắm vào một cuốn sách, không được Keigo viết ra nhằm chiều lòng tất thảy độc giả. Mà ông buộc người đọc phải suy ngẫm trên nhiều khía cạnh. Là tình cảm, mối dây liên hệ giữa người với người, sự thức tỉnh lương tri giữa lằn ranh đúng - sai, sinh - tử ở loài người vốn vị kỉ này. Hay mặt vĩ mô hơn như lỗ hổng đằng sau thứ mang tên cán cân pháp luật cho đang biến luật pháp, trở thành món đồ “Thánh giá rỗng” trong dòng cuộc sống mỗi lúc một thiên biến vạn hóa?
MỌT MỌT
VNQD