Nữ đạo diễn người Pháp gốc Senegal Ramata-Toulaye Sy lần đầu tiên tham gia tranh giải Cành cọ vàng – giải thưởng cao nhất của Liên hoan phim Cannes 2023 với bộ phim đầu tay.
Khi danh sách tham dự Liên hoan phim Cannes được công bố vào ngày 13/4, có rất nhiều cái tên quen thuộc như những vị đạo diễn từng nhận được đề cử Oscar như Wes Anderson, Todd Haynes và đạo diễn Martin Scorsese đoạt giải Oscar năm 2007.
Bên cạnh đó còn có những gương mặt nổi bật khác từng nhận giải thưởng Cành cọ vàng của Liên hoan phim Cannes như Hirokazu Kore-eda, Ken Loach và Nuri Bilge Ceylan.
Tuy nhiên ở cuối danh sách xuất hiện một cái tên mới mẻ: Ramata-Toulaye Sy – một nữ đạo diễn người Pháp gốc Senegal (một quốc gia ở Tây Phi) cũng tranh giải Cành cọ vàng – giải thưởng cao nhất của liên hoan phim – với bộ phim đầu tay.
Việc lựa chọn một nơi có ánh đèn sân khấu chói lọi như Cannes để công chiếu bộ phim đầu tay là một thử thách thần kinh cho bất cứ ai, dù là những nhà làm phim giàu kinh nghiệm nhất. Đó cũng là lí do mà bất cứ bài phê bình nào về các bộ phim đều sẽ bị cấm cho đến khi các diễn viên và đạo diễn xuất hiện trên thảm đỏ.
Ramata-Toulaye Sy, tại Liên hoan phim Quốc tế Biển Đỏ ở Jeddah, Saudi Arabia, tháng 12/2021.
Đối với Sy, người trước đây chỉ có thể đứng ngoài xem lễ trao giải diễn ra thì việc được tham gia tranh giải là một bước nhảy vọt. Nhưng bất cứ ai xem bộ phim ngắn Astel, từng giành được giải thưởng tại Liên hoan phim quốc tế Toronto 2021 của cô sẽ thấy đó là một tài năng vượt trội.
Trong liên hoan phim lần này, nữ đạo diễn đã mang tới bộ phim điện ảnh đầu tay Banel & Adama kể về một cặp vợ chồng trẻ (do Khady Mane và Mamadou Diallo thủ vai) mâu thuẫn với dân làng ở phía bắc Senegal (quê hương của cha mẹ nữ đạo diễn). Bộ phim chủ yếu sử dụng dàn diễn viên không chuyên với ngôn ngữ địa phương Pulaar.
Nữ đạo diễn cho biết bộ phim dựa trên hai quốc tịch của cô và truyền thống kể chuyện của cả châu Âu và châu Phi, nó là sự kết hợp của “mọi thứ tôi biết, mọi thứ tôi đại diện và mọi thứ tôi yêu thích.”
Trước buổi ra mắt của bộ phim vào cuối tháng này, đạo diễn Sy đã có cuộc trò chuyện trực tuyến với phóng viên CNN để thảo luận về lần ra mắt bộ phim đầu tay tại Cannes và thực trạng làm phim ở châu Phi.
Tham gia tranh giải Cành cọ vàng với phim đầu tay là một thành tích to lớn. Bạn có thể chia sẻ gì về việc gửi phim của mình tới Cannes?
Khi phim quay được một tháng rưỡi, chúng tôi đã gửi một phiên bản chưa hoàn thiện đến Cannes, khi đó nó vẫn còn phải chỉnh màu và pha trộn một chút.
Thế nhưng ngay sau khi xem nó, họ đã gọi cho chúng tôi và nói rằng muốn bộ phim được tham gia Un Certain Regard (một hạng mục trong danh sách tuyển chọn chính thức của Liên hoan phim Cannes, được tổ chức song song với cuộc chạy đua giành giải Cành cọ vàng). Tôi thực sự rất vui vì đây là một lựa chọn tuyệt vời cho lần đầu tiên ra mắt.
Nhưng một ngày trước ngày ra mắt báo chí, Christian Jeune (phó tổng đại diện Cannes) gọi cho tôi lúc nửa đêm và thông báo rằng bộ phim sẽ tham gia tranh giải Cành cọ vàng. Đó là một bất ngờ lớn đối với tôi và toàn bộ ekip.
Ý tưởng cho bộ phim Banel & Adama của bạn đến từ đâu?
Tôi học khoa viết kịch bản tại La Fémis – một trường điện ảnh ở Pháp và đó là kịch bản cuối kỳ học của tôi vào năm 2014-2015. Sau đó, nó đã nằm trong ngăn kéo một thời gian dài vì tôi chưa sẵn sàng làm đạo diễn và tôi quan tâm đến việc làm biên kịch hơn.
Tôi nghĩ mình cần thời gian để tìm lại tiếng nói của bản thân và định hướng lại mình trong ngành công nghiệp điện ảnh.
Ban đầu, tôi chỉ làm đạo diễn cho một phim ngắn là Astel vào năm 2020 và sau đó chuyển thẳng sang phim điện ảnh vào năm 2022.
Nội dung của bộ phim này là gì?
Đó là một câu chuyện bi kịch. Lúc đầu, Banel & Adama giống như một câu chuyện tình yêu cổ điển. Banel và Adama là một cặp vợ chồng hạnh phúc sống tại một ngôi làng hẻo lánh ở vùng Fouta (phía bắc Senegal). Họ yêu nhau mãnh liệt nhưng mối tình này sẽ mang đến sự hỗn loạn trong ngôi làng họ sống, bởi vì trong cộng đồng của họ không có chỗ cho niềm si mê.
Dần dần, chúng ta nhận ra rằng đó không chỉ là câu chuyện tình yêu, nó tập trung vào Banel nhiều hơn là Adama – nó trở thành câu chuyện về một người phụ nữ cố gắng hoàn thiện bản thân.
Banel & Adama của đạo diễn người Pháp gốc Senegal, Ramata-Toulaye Sy sẽ tham gia tranh giải Cành cọ vàng tại Liên hoan phim Cannes 2023.
Tại sao bạn lại đặt bối cảnh bộ phim ở Senegal?
Mặc dù tôi sinh ra và lớn lên ở Pháp, nhưng tôi có mối liên hệ sâu sắc với châu Phi cũng như văn hóa và truyền thống Fulani (Tây Phi).
Đối với tôi, điều quan trọng là phải kể những câu chuyện diễn ra ở châu Phi bởi vì lục địa này phải được nhìn thấy và cần được công nhận nhiều hơn so với ngày nay với những câu chuyện khác nhau và phổ quát hơn, không chỉ là những câu chuyện đã quá phổ biến như nghèo đói, chiến tranh hay khủng bố.
Với tôi, việc thực hiện bộ phim đầu tiên của mình ở Senegal giống như một hành động mang tính chính trị.
Bạn có thể kể về quá trình tuyển diễn viên được không?
Ở cả phim trước (Astel) và bộ phim này, chúng tôi đều chỉ có một giám đốc tuyển diễn viên là Iman Djionne - người đã bắt đầu làm việc trước khi phim bấm máy 5 tháng.
Tôi thực sự cần những người có ngoại hình của người Fulani và nói được ngôn ngữ này. Chúng tôi đã thực hiện một số buổi casting ở một số thành phố và làng mạc.
Banel là nhân vật khó tìm nhất. Chúng tôi tìm thấy cô ấy rất muộn và chính tôi là người tình cờ tìm thấy (Khady Mane) khi tôi đang đi dạo trên phố.
Điều đầu tiên ở cô ấy thu hút tôi đó là đôi mắt. Banel là một nhân vật khá thần thoại và thần bí. Trong đôi mắt của Khady, có một điều gì đó khá bí ẩn tương tự. Có thể do tôi tưởng tượng, vì ngoài đời Khady là một người rất nhút nhát nhưng đôi mắt đó đã thu hút tôi, vì vậy tôi đã đề nghị cô ấy thử vai vào ngày hôm sau.
Bạn sinh ra và lớn lên ở vùng ngoại ô Paris, và hiện sống ở cả Paris và Dakar, Senegal. Việc có mối liên hệ với 2 quốc gia này đã định hình con người và tiếng nói của bạn với tư cách là một nhà làm phim như thế nào?
Việc mang hai quốc tịch này đã giúp tôi tìm ra con đường cho chính mình và hình thành thế giới quan của tôi.
Với Banel & Adama, tôi thực sự đối mặt với bản sắc kép của mình. Đó là một bộ phim với nhiều thể loại gồm những câu chuyện truyền miệng, những câu chuyện châu Phi nhưng cũng có cả yếu tố bi kịch của Hy Lạp và châu Âu đan xen với chủ nghĩa hiện thực huyền ảo của người Mĩ gốc Phi và thơ ca.
Senegal có một trong những truyền thống điện ảnh phong phú nhất ở châu Phi. Bạn nghĩ những yếu tố nào đã góp phần vào điều đó?
Nền điện ảnh Senegal rất sôi động trong khoảng thời gian từ những năm 70 đến 90 và sau đó nó bắt đầu biến mất khi các rạp chiếu phim dần không còn. Dần dần, chỉ còn rất ít phim trên màn hình.
Kể từ những năm 2010, các rạp chiếu phim đã quay trở lại. Rạp phim Olympia đã mở một rạp ở Dakar, sau đó là rạp chiếu phim Ousmane Sembène, và Pathé gần đây đã mở một rạp chiếu phim với bảy màn hình.
Tôi nghĩ rằng thời kì vàng son của điện ảnh Senegal đang quay trở lại và lần này với nhiều phụ nữ tham gia hơn. Tôi rất vui khi được là một phần của nó.
Sy nói rằng phim Moonlight của Barry Jenkins (ảnh), Beasts of the Southern Wild của Benh Zeitlin và các bộ phim của Ingmar Bergman là một trong những nguồn cảm hứng cho bộ phim Banel & Adama.
Bạn sẽ sớm công chiếu bộ phim ở Senegal chứ?
Tất nhiên rồi. Pathé Afrique là nhà phân phối ở châu Phi của chúng tôi. Chúng tôi sẽ có một sự kiện tại địa điểm hoàn toàn mới của họ ở Dakar.
Và bạn sẽ chiếu bộ phim ở vùng Fouta chứ?
Tôi cũng mong là như vậy. Sẽ khó khăn hơn về vấn đề cơ sở hạ tầng do chúng tôi phải mang máy chiếu và màn hình tới đó. Nhưng chúng tôi sẽ làm vậy.
Với sự phát triển của các nền tảng phát trực tuyến, có lẽ chưa bao giờ điện ảnh thế giới và các câu chuyện ở châu Phi có thể được tiếp cận nhiều như hiện tại. Bạn nghĩ gì về điều này? Nếu Netflix xuất hiện và đề nghị bạn tham gia, bạn có cân nhắc không?
Tôi không phải là người quyết định, mà là những người phụ trách việc kinh doanh phim. Tất nhiên là xem phim tại rạp sẽ tốt hơn. Không gì tuyệt hơn khi được trải nghiệm một bộ phim trên một màn hình lớn trong một căn phòng tối cùng với những người xa lạ.
Nhưng nếu bạn không đủ khả năng để tới rạp xem phim, điều quan trọng là làm thế nào bạn có thể tiếp cận những bộ phim yêu thích. Ngày nay, một vé xem phim ở Pháp có giá khá đắt khoảng €15 (gần 382 nghìn đồng). Có rất nhiều gia đình không đủ khả năng chi trả.
Ở Châu Phi, mọi người có nhiều quyền truy cập trên các nền tảng phát trực tuyến hơn là rạp chiếu phim. Điều quan trọng nhất là mọi người được xem phim.
Trở lại Cannes, bạn mong chờ điều gì nhất trong lễ trao giải này?
Buổi lễ trao giải sẽ diễn ra tại Grand Theatre Lumière. Tôi sợ hãi và cũng rất phấn khích. Có 2000 người trong phòng, với báo chí và đoàn ban giám khảo. Đó sẽ là một điều khiến bạn phải mơ ước.
Bộ phim Banel & Adam sẽ có buổi ra mắt thế giới tại Liên hoan phim Cannes 2023, diễn ra từ ngày 16 đến 27/5.
THUỲ DƯƠNG
VNQD