Ngày 26/7/2025, buổi hội thảo ra mắt sách Danh tướng triều Trần trong ba lần đại thắng Nguyên – Mông của nhà văn Phùng Văn Khai diễn ra tại trụ sở Hội Nhà văn Hà Nội. Vượt ra ngoài khuôn khổ của một sự kiện giới thiệu tác phẩm, hội thảo đã trở thành một diễn đàn học thuật sôi nổi, quy tụ nhiều nhà nghiên cứu, văn nghệ sĩ cùng luận bàn về những giá trị và các bài học còn vang vọng của một trong những triều đại rực rỡ nhất lịch sử dân tộc.
Đông đảo người quan tâm đến dự hội thảo
Không chỉ là một cuốn sách, mà là một cuộc đối thoại
Tác phẩm của nhà văn Phùng Văn Khai, nhân kỷ niệm 800 năm ngày vương triều Trần thành lập (1225 - 2025), không chỉ là một công trình khảo cứu đơn thuần mà còn là một nỗ lực làm sống lại hào khí Đông A qua từng trang viết. Đau đáu trước những khoảng mờ, khoảng tối của lịch sử, nơi chiến công của nhiều vị tướng chỉ còn lưu lại vài dòng ngắn gọn hoặc số phận vẫn còn gây tranh cãi, tác giả đã dày công biên soạn, kết hợp với các cuộc đối thoại, trao đổi cùng nhiều nhà nghiên cứu để mang đến một biên độ mở trên tinh thần tôn trọng sự thật.
Cuốn sách, qua đó, không áp đặt một chân lý duy nhất mà mở ra một cuộc đối thoại đa chiều, mời gọi độc giả cùng suy ngẫm và tự đưa ra những phán định của riêng mình. Đây cũng chính là tinh thần chủ đạo của buổi hội thảo, nơi các học giả không ngần ngại đưa ra những kiến giải mới mẻ, thậm chí là khác biệt về các nhân vật và sự kiện lịch sử. Bởi mỗi nhân vật lịch sử không thể nhìn nhận qua chỉ một trận đánh mà con người họ được đặt trong chính bối cảnh lịch sử của dân tộc.
Đại tá, nhà văn Phùng Văn Khai chia sẻ, đề tài lịch sử luôn đau đáu trong ông và thôi thúc ông nghiên cứu, làm việc và viết hàng ngày. Chính sự tìm tòi không ngừng đó truyền cảm hứng cho nhà nghiên cứu trẻ Thái Hải Đăng, người viết lời bạt cuốn sách, có những suy tư, trăn trở về lịch sử trong bối cảnh đương đại nhiều biến động. Thái Hải Đăng, đại diện thế hệ sinh năm 2000 phát biểu tại hội thảo: Xuất phát từ chính nhu cầu của bản thân không muốn xa lạ với truyền thống để rồi làm đứt mạch nguồn, khiến cho những bạn trẻ bị bơ vơ trên con đường hiện đại hóa. Bởi nếu không biết rõ cội nguồn, biết ơn truyền thống thì không có gốc rễ để phát triển. Những người viết về lịch sử chính là những người gìn giữ giá trị vô giá của dân tộc.
Đại tá, nhà văn Phùng Văn Khai, tác giả bộ sách Danh tướng triều Trần trong ba lần đại thống Nguyên – Mông
Giải mã sự vĩ đại của triều Trần: Vượt lên trên những chiến công hiển hách
Ba lần đánh bại đế chế Nguyên – Mông, một siêu cường “tung hoành khắp châu Á và tiến sâu vào châu Âu” với lãnh thổ rộng hơn 20 triệu km², là một kỳ tích vô tiền khoáng hậu. Vậy đâu là nguyên nhân của chiến thắng phi thường ấy? Các nhà nghiên cứu tại hội thảo đã đưa ra nhiều kiến giải sâu sắc, cho thấy sức mạnh của nhà Trần không chỉ nằm ở gươm giáo.
Nhà văn Phùng Văn Khai, tác giả cuốn sách, nhấn mạnh đến nền tảng chính trị - xã hội tiến bộ của triều đại này. Ông cho rằng xã hội thời Trần "khá dân chủ" , mà minh chứng là các hội nghị Diên Hồng, Bình Than, nơi triều đình thực sự lắng nghe ý kiến của quần chúng nhân dân. Chính tư tưởng "khoan thư sức dân để làm kế sâu gốc bền rễ" của Hưng Đạo Đại vương Trần Quốc Tuấn đã tạo nên một khối đại đoàn kết vững chắc, khi "dân trong triều Trần dù ở hạng nào đều một lòng một dạ với Tổ quốc, với vua và với chính bản thân họ".
Trong khi đó, nhà nghiên cứu Vũ Bình Lục lại nhìn nhận sức mạnh của triều đại này từ nền tảng văn hóa tư tưởng. Theo ông, chính đạo Thiền là yếu tố “kết nối các con người lại với nhau, các tinh hoa của dân tộc lại với nhau tạo nên một triều đại vô cùng đẹp đẽ”. Nền tảng tư tưởng này đã tạo ra sự đồng thuận và sức mạnh tinh thần to lớn cho cả dân tộc.
Ở góc độ văn hóa và chiến lược, đạo diễn Lê Duy Nghĩa gọi triều Trần là một "triều đại nhân văn". Ông chỉ ra rằng các tướng lĩnh nhà Trần không chỉ có võ công mà còn được "giáo dục nghiêm túc, có trí tuệ và học vấn sâu rộng" , đặc biệt là trong việc nghiên cứu binh pháp và vận dụng tình báo. Chiến lược "vườn không nhà trống" trứ danh chính là minh chứng cho trí tuệ quân sự vượt trội này.
Vậy đâu là nguyên nhân của chiến thắng phi thường ấy? Theo ông Thái Hải Đăng, đế chế Mông Nguyên thất bại “không phải vì thanh thế hèn kém mà do chính nghĩa không đủ lớn mạnh để thuần phục nhân dân”. Chiến thắng của nhà Trần không chỉ nằm ở tài thao lược quân sự mà bắt nguồn sâu xa từ một triết lý thâm diệu: đó chính là “tinh thần đoàn kết và tấm lòng yêu mến nòi giống của nhân dân”. Từ hội nghị Bình Than đến Diên Hồng, nguyên tắc “dĩ dân vi bản” đã được quán triệt, tạo nên sức mạnh tổng hợp mà không một đội quân xâm lược nào có thể khuất phục. Việc tìm hiểu lịch sử, qua những tác phẩm như của nhà văn Phùng Văn Khai, chính là để thế hệ sau “biết rõ tông ti cội rễ”, để tự hào và nhận thức được giá trị của chính mình.
Nhà thơ Bùi Thanh Hà cho rằng, từ giá trị lịch sử của các bộ tiểu thuyết của Phùng Văn Khai, rất nên có các bộ phim lịch sử để từ đó xây dựng những phim trường cũng như phát triển điểm du lịch văn hóa lịch sử, nhằm truyền bá cho thế hệ trẻ cũng như du khách nước ngoài về lịch sử Việt Nam qua các triều đại.
Đại diện bạn văn khóa VI Trường Viết Văn Nguyễn Du đến dự và tặng hoa tác giả
Những ‘tất yếu lịch sử’ dưới lăng kính hiện đại
Một trong những chủ đề thu hút nhiều tranh luận nhất tại hội thảo là việc đánh giá những nhân vật lịch sử phức tạp, mà điển hình là Thống quốc Thái sư Trần Thủ Độ. Sử sách đời sau có lúc phê phán ông nghiêm khắc, nhưng góc nhìn hiện đại đòi hỏi một sự công tâm và thấu đáo hơn.
Nhà nghiên cứu Hoàng Liên Sơn trong tham luận đã đưa ra một liên tưởng sâu sắc khi cho rằng những hành động của Trần Thủ Độ, dù “công và tội đều ghê gớm”, lại không phải là cá biệt trong lịch sử. Ông viện dẫn giai đoạn chuyển giao thời Tiền Lý và cho rằng, trong những bối cảnh đất nước ngàn cân treo sợi tóc, họa xâm lược lơ lửng, việc thống nhất quyền lực, dù phải dùng đến những biện pháp cứng rắn, là một “tất yếu lịch sử”. Theo ông, khi đánh giá các công thần, cần nhìn vào hiệu quả sử dụng các nguồn lực trong một bối cảnh cụ thể. Với Trần Thủ Độ, trong tình thế triều Lý đã mục ruỗng, việc ông làm là cần thiết để củng cố quốc gia, chuẩn bị cho những thử thách lớn lao sắp tới.
Nhà thơ Lê Cảnh Nhạc cho rằng: Phùng Văn Khai đã dũng cảm tái hiện lịch sử bằng văn học. Ngọn lửa lịch sử sẽ trường tồn nếu con người có tình yêu, lương tri và trách nhiệm. Phùng Văn Khai có những yếu tố này và đã minh chứng bằng 6 tiểu thuyết lịch sử trong vòng 7 năm qua. Phùng Văn Khai không phải người chép sừ, Phùng Văn Khai phản ánh, tôn vinh lịch sử bằng tình yêu nước và lòng tự hào về truyền thống của cha ông.
Trong khuôn khổ hội thảo, Ban tổ chức cũng phát động cuộc thi Đến với con đường tương lai nhằm khuyến khích thanh thiếu niên, sinh viên và cộng đồng yêu sách tham gia tìm hiểu lịch sử dân tộc, chia sẻ cảm nhận về cuốn sách và đề xuất các ý tưởng thúc đẩy văn hóa đọc. Cuộc thi là một trong những hoạt động trọng tâm của Dự án, góp phần lan tỏa tri thức và giá trị văn hóa đến mọi tầng lớp nhân dân.
Người tham dự cuộc thi sẽ gửi bài viết, bài giới thiệu hoặc các dự án liên quan tới văn hóa đọc và chuyển đổi số. Các tác phẩm xuất sắc sẽ được chọn đưa vào tập 2 cuốn sách Con đường tương lai, đồng thời nhận được nhiều giải thưởng giá trị. Thể lệ cuộc thi mời tham khảo tại Sàn văn hóa học và đọc Việt Nam – hocdoc.vn
Hội thảo không chỉ thành công trong việc ra mắt một tác phẩm giá trị mà còn góp phần khơi dậy những thảo luận học thuật cần thiết. Từ đó cho thấy lịch sử không phải là những trang giấy tĩnh lặng, mà là một dòng chảy sống động, luôn cần được thế hệ sau tiếp cận, soi chiếu bằng những tri thức và tư duy mới, để những bài học về tinh thần đoàn kết, cách dùng người tài, và chính sách khoan thư sức dân của triều Trần mãi là kim chỉ nam cho công cuộc xây dựng đất nước hôm nay và mai sau.
HOÀNG OANH
VNQD