Là giải thưởng văn chương danh giá của nước Anh và Khối Thịnh vượng chung, nhưng năm nay, Booker có đến 6/10 tiểu thuyết Mĩ lọt vào danh sách chung khảo, gấp đôi số đại diện của nước Anh. Những tác giả Anh góp mặt bao gồm: Percival Everett, Rachel Kushner và Richard Powers.
Booker là một trong những giải thưởng văn học được thèm muốn nhất, được trao hàng năm cho một tiểu thuyết viết bằng tiếng Anh và xuất bản tại Anh hoặc là Ireland. Những tác phẩm đoạt giải gần đây bao gồm The Testaments của Margaret Atwood, Shuggie Bain của Douglas Stuart, Lời hứa của Damon Galgut, Người giao sữa của Anna Burns... Tác phẩm đoạt giải năm ngoái là Prophet Song của Paul Lynch, lấy bối cảnh Ireland trong tương lai gần bị chia cắt bởi cuộc nội chiến.
6 nhà văn Mỹ lọt vào danh sách năm nay
Được thành lập vào năm 1969, Booker trong hầu hết thời gian tồn tại chỉ dành cho sách của các nhà văn đến từ Anh, Ireland, Khối thịnh vượng chung và Zimbabwe. Nhưng vào năm 2014, ban tổ chức đã mở rộng tiêu chí, khi bất kì tác phẩm nào được viết bằng tiếng Anh cũng được đề cử mà không phân biệt nó đến từ đâu. Kể từ đó, các nhà văn Anh thường xuyên phàn nàn về sự thống trị của các tác giả Mĩ ở giải thưởng này.
Thông báo có thể khơi lại những lo ngại đó, đặc biệt là vì chỉ có 2 tiểu thuyết của các tác giả thuần là người Anh được đề cử. Đó là Orbital của Samantha Harvey kể câu chuyện về một ngày làm việc của sáu phi hành gia bay quanh Trái Đất trên một trạm vũ trụ, và Enlightenment của Sarah Perry, kể về mối tình không được đáp lại của một nhân vật nổi tiếng sinh sống ở một thị trấn Anh.
Trong số các tác giả Mĩ, ngoài Everett, Kushner và Powers, thì 3 tác phẩm cũng được đề cử là Headshot của Rita Bullwinkel lấy bối cảnh một giải đấu quyền anh dành cho nữ, This Strange Eventful History của Claire Messud xoay quanh câu chuyện của một gia đình nhằm khám phá lịch sử thuộc địa của Pháp và Wandering Stars của Tommy Orange, kể về tác động của chế độ thực dân đối với một gia đình người Mĩ bản địa, từ đó khám phá về chứng nghiện, sự di cư, chấn thương và bản sắc. Orange theo đó cũng là người Mĩ bản địa đầu tiên được đề cử cho giải Booker.
Các tựa sách được đề cử có sự khác biệt lớn về chủ đề và giọng điệu, nhưng Edmund de Waal, chủ tịch ban giám khảo năm nay, cho biết trong một thông cáo báo chí rằng 13 cuốn sách đều có tác động cảm xúc như nhau. Ông cho biết: "Đây không phải là những cuốn sách về các vấn đề riêng biệt. Chúng là những tác phẩm hư cấu ẩn chứa nhiều ý tưởng bằng cách khiến ta quan tâm sâu sắc đến con người và hoàn cảnh khó khăn của họ".
Chỉ có duy nhất 3 tác giả Anh hoặc gốc Anh lọt vào danh sách
Với các đại diện đến từ nước Mĩ, James của Everett là bản kể lại Huckleberry Finn của Mark Twain khi Jim bị bắt làm nô lệ, trong khi Creation Lake của Kushner là tiểu thuyết kể về một điệp viên thâm nhập vào một nhóm hoạt động vì môi trường. Trong khi đó, Playground của Powers lại tưởng tượng ra một kế hoạch đưa các thành phố nổi vào Thái Bình Dương. Tác phẩm của Powers và Kushner vẫn chưa ra mắt tại thời điểm mà giải thưởng này giới thiệu đề cử.
Theo giới quan sát, 13 tựa sách vào vòng chung khảo của giải Booker năm nay có thể là danh sách thú vị nhất trong những năm gần đây. Edmund de Waal nhận định danh sách năm nay bao gồm "một nhóm các tiếng nói toàn cầu, có cả những tiếng nói mạnh mẽ cũng như mới nổi". Ban giám khảo năm nay gồm biên tập viên mục sách của The Guardian - Justine Jordan, các tiểu thuyết gia Sara Collins, Yiyun Li và nhạc sĩ Nitin Sawhney.
Những cái tên khác xuất hiện trong danh sách là My Friends của Hisham Matar kể về 3 người bạn sống lưu vong chính trị và tập trung vào một sự kiện có thật xảy ra vào năm 1984, khi những tay súng nổ súng vào những người biểu tình tại đại sứ quán Libya ở London. Anne Michaels cũng được gọi tên cho tiểu thuyết Held nói về chiến tranh, chấn thương, khoa học, đức tin và trên hết là tình yêu và mối liên hệ giữa người với người. Ban giám khảo gọi tác phẩm của bà là bức tranh khảm rộng lớn, kết nối các mảnh ghép trong câu chuyện của mình thông qua chủ đề và hình ảnh hơn là các nhân vật và trình tự thời gian.
Yael van der Wouden, tác giả người Hà Lan đầu tiên lọt vào danh sách đề cử cho giải Booker, đã được xướng tên cho The Safekeep xoay quanh 2 người phụ nữ cùng sống trong cùng một ngôi nhà ở vùng nông thôn Hà Lan vào mùa hè năm 1961. Nó được ca ngợi là cuộc khám phá mạnh mẽ về di sản của Thế chiến thứ II và những phần đen tối hơn trong quá khứ chung của chính chúng ta. Nhà văn người Ireland Colin Barrett được đề cử cho Wild Houses, kể về mối thù âm ỉ giữa một tội phạm buôn bán ma túy và người thực thi pháp luật, cùng những hậu quả, mất mát mà mối quan hệ ấy gây ra.
Sự xuất hiện của các nhà văn Úc, Hà Lan, Ireland... cũng tạo nên bức tranh đa dạng cho mùa giải năm nay
Hoàn thiện danh sách dài là This Strange Eventful History của Claire Messud, người trước đó đã lọt vào danh sách năm 2006. Cuốn sách được lấy cảm hứng một phần từ những câu chuyện xa xưa trong lịch sử gia đình của chính tác giả, qua đó bà đã tái hiện cuộc sống nội tâm phong phú của các nhân vật giữa bối cảnh biến động xã hội và chính trị trong Thế chiến thứ II. Charlotte Wood, tác giả người Úc đầu tiên lọt vào danh sách dài trong 8 năm qua, kết thúc danh sách với Stone Yard Devotional lấy bối cảnh một tu viện nông thôn tại đây với cốt truyện tối giản và thảm họa khí hậu vẫn đang rình rập. Giám khảo đánh giá đây là cuốn sách về sự tự vấn cũng như tuyệt vọng.
Giải thưởng Booker năm nay dành cho các tác phẩm được xuất bản từ ngày 1/10/2023 đến ngày 30/9/2024. Ban giám khảo sẽ rút gọn danh sách xuống còn sáu cuốn sách, dự kiến công bố vào ngày 16/9 tới. Tên tác giả và tác phẩm chiến thắng sẽ được công bố trong một buổi lễ tại London vào ngày 12/11.
TRƯỜNG GIANG dịch từ The New York Times và The Guardian
VNQD