Chimamanda Ngozi Adichie: “Tôi mong từng giây quay lại bàn viết”

Đã 11 năm trôi qua kể từ khi Chimamanda Ngozi Adichie - nhà văn, nhà nữ quyền, người Mĩ gốc Nigeria - xuất bản một cuốn tiểu thuyết. Trong thời gian đó, cô đã mất cả cha lẫn mẹ, chứng kiến ​​Trump trở thành tổng thống 2 lần và cuối cùng là quay trở lại với thể loại hư cấu sau phản ứng dữ dội về bình luận xoay quanh vấn đề giới tính.

Tiểu thuyết đầu tay của Adichie, Purple Hibiscus, xuất bản khi cô 26 tuổi và đang trong quá trình được đào tạo viết lách, đã mang về cho cô giải thưởng Nhà văn Khối thịnh vượng chung cho tác phẩm đầu tay hay nhất năm 2005. Một năm sau đó, Nửa mặt trời vàng lấy bối cảnh chiến tranh Biafra cũng giành được nhiều giải thưởng (bao gồm cả giải Orange mà ngày nay là Women’s Prize for Fiction). Chính sự ủng hộ nhiệt thành dành cho phụ nữ của Adichie đã giúp cô được biết đến trên toàn cầu, khi bài nói chuyện We Should All be Feminists vào năm 2012 được Beyoncé thu âm vào một ca khúc và cũng xuất hiện trên áo phông của Dior.

Một người bạn là nhà văn của Adichie đã kể lại rằng sau khi Americanah được xuất bản vào năm 2013, anh ấy đã đến thăm cô ở Lagos và hỏi tài xế rằng cô ấy nổi tiếng thế nào ở đất nước này. Anh ta suy nghĩ đâu đó một phút rồi trả lời rằng: “Cổ đứng đâu đó ở khoảng số 7” như muốn nói Chimamanda Ngozi Adichie là người nổi tiếng thứ 7 ở Nigeria. Khi nghe kể lại, Adichie cười khúc khích và nói: “Tôi tự hỏi anh tài xế ấy giờ đây sẽ nói gì. Thực ra tôi khá vui vì mình đã lên đến số 7, mặc dù không phải thuộc giới nghệ sĩ.”

Cuốn sách mới nhất của Adichie là Dream Count sẽ được ra mắt vào tháng 3 tới. Nó có những câu chuyện đan xen về 4 người phụ nữ, được viết theo phong cách sống động, tươi vui và vô cùng giải trí. Giống như Americanah, tác phẩm lấy bối cảnh ở Hoa Kì lẫn Nigeria và đề cập đến trải nghiệm của người nhập cư, sự Mĩ hóa ngôn ngữ và tư duy; cũng như mối quan hệ mẹ con, tình bạn, áp lực buộc phụ nữ phải kết hôn và sinh con (hay nói đúng hơn là làm mẹ muộn).

Nói về việc phải quá lâu mới có sách mới, nữ nhà văn cho biết: “Thật ra thì tôi không muốn phải lâu như thế thì mới trở lại. Nhưng khi mang thai, một điều gì đó đã xảy ra. Có một vài năm tôi có nỗi sợ về mặt hiện sinh rằng mình sẽ không bao giờ viết được nữa. Thật là không thể chịu được! Nhiều người gọi đó là ‘writer's block’ nhưng tôi không thích dùng nó, phần vì mê tín. Nhưng tôi đã có nhiều năm thấy mình như bị đẩy ra khỏi bản năng sáng tạo và khả năng tưởng tượng. Tôi có thể viết phi hư cấu, điều đó thì ổn. Nhưng đó không phải là điều trái tim tôi muốn.”

Cuốn sách mới nhất của Adichie là Dream Count sẽ được ra mắt vào tháng 3 tới.

Khi cha mất vì suy thận, Adichie đang trong giai đoạn tiểu thuyết- không-dành-cho-mình, nhưng khi “đấu tranh” với ngôn ngữ để viết Notes on Grief (2021), cô thấy rằng có điều gì đó đã được nới lỏng. Cô nói mình cảm nhận được sự sẵn sàng buông bỏ để từ bỏ quyền kiểm soát - một cảm giác tương tự như cách cô cảm thấy khi viết tiểu thuyết. Nó đến tự nhiên và cô không cần phải làm bất cứ điều gì (ít nhất là về thể chất). Nếu có bất kì điều gì khác biệt, thì đó là cô cảm thấy mình đã khôn ngoan hơn rất nhiều: “Khi nhận thức được sự phù du của cuộc sống này, bạn sẽ nghĩ về cái chết của mình. Khi ấy câu hỏi 'Tôi quan tâm đến điều gì? Điều gì quan trọng?' cũng sẽ xuất hiện”.

Ban đầu cô nghĩ mình không có đủ từ ngữ để viết về mẹ. Khi cô thử viết thẳng thắn thì đúng là thế, “chẳng có gì xảy ra” cả. Vì vậy, cô bắt đầu Dream Count theo kiểu hư cấu và chỉ khi gần hoàn thành mới nhận ra, lạy Chúa, đó là cuốn sách viết về mẹ mình. Cô nói: “Tôi vui vì đó không phải là một cuốn sách buồn. Mẹ tôi không muốn được tặng một cuốn buồn thảm”.

*

Cuốn sách theo đó được viết một phần trong thời gian phong tỏa, mà Adichie coi là thời gian để quay lại và hoài niệm về bản thể đã mất. Nhân vật chính của cô là Chiamaka (Chia), một nhà văn du kí mơ mộng và thường suy ngẫm về những mối quan hệ bế tắc của mình. Chia bị một người dì mắng vì đã để quá lâu mới sinh con: “Lựa chọn duy nhất của cháu bây giờ là thụ tinh trong ống nghiệm”, người dì nói ấy nói. “Ta biết một người vừa mới sinh đôi ở tuổi 45. Nhưng cháu phải nhanh lên nếu muốn dùng trứng của mình”. Adichie nói. “Đó là ý tưởng về một người phụ nữ muốn có một cuộc sống theo cách của riêng mình, và có đầy thứ cản trở điều ấy”.

Cô cho biết ban đầu mình đã ấp ủ suốt một thời gian dài rằng bản thân nên viết nhiều hơn về “thực tế phũ phàng” của cơ thể phụ nữ và những trở ngại đối với cuộc sống do các vấn đề phụ khoa gây ra. Adichie coi đó là việc làm sáng tỏ trải nghiệm của nhiều rối loạn cơ thể. Nữ nhà văn bộc bạch “Có nhiều điều liên quan đến cơ thể phụ nữ không được nói đến nhiều nhưng lại ảnh hưởng rất lớn đến cuộc sống của họ. Và nếu là một người viết trung thực về cuộc sống phụ nữ, sẽ là hiển nhiên khi nói về những vấn đề này theo một cách cởi mở, bởi chúng ảnh hưởng đến mọi thứ. Chúng ảnh hưởng đến việc một người phụ nữ hoàn thành công việc ra sao và sức khỏe tinh thần thế nào. Tôi đang cố gắng viết về cuộc sống của phụ nữ theo cách mà tôi cảm thấy chân thật, lành mạnh và trọn vẹn nhất”.

Những tiểu thuyết nổi tiếng của Adichie.

Tuy vậy cũng chính điều này (qua những cuộc tranh cãi dữ dội xoay quanh bản sắc và sinh học của phụ nữ) đã đưa Adichie lên các tít báo vào năm 2017. Theo đó trong một cuộc phỏng vấn với Channel 4 News để nêu bật cách phụ nữ bị phân biệt đối xử, khi được hỏi liệu một người phụ nữ chuyển giới có “kém hơn một người phụ nữ thực sự” không, cô đã đáp rằng: “Phụ nữ chuyển giới là phụ nữ chuyển giới. Tôi nghĩ toàn bộ vấn đề về giới tính trên thế giới này nằm ở trải nghiệm của chính chúng ta. Nó không phải về cách chúng ta để tóc, có âm đạo hay dương vật… mà là về cách thế giới đối xử với ta. Tôi nghĩ nếu một ai đó đã sống như một người đàn ông với những đặc quyền mà thế giới dành cho nam giới và sau đó thay đổi giới tính, thì thật khó để tôi chấp nhận và so sánh trải nghiệm của y với của một người đã sống ngay từ đầu là phụ nữ và không được hưởng những đặc quyền mà nam giới có”.

Trong phản ứng dữ dội sau đó, Adichie đã viết một bài đăng trên blog bày tỏ sự kinh hoàng trước những lời buộc tội bản thân là kì thị người chuyển giới và nhắc lại sự ủng hộ của cô với quyền của người chuyển giới. Nhưng mong muốn của cô về sự cởi mở và tranh luận thẳng thắn đã khiến cô bất đồng quan điểm với những người có tiêu chí là “không tranh luận”. Không còn nghi ngờ gì nữa, sự nghiệp của cô đã bị tổn hại. Các cuộc phỏng vấn, giải thưởng và bài phát biểu sau đó đã bị hủy bỏ. Và cô cũng bị hủy các cuộc phỏng vấn - những cuộc phỏng vấn có thể cho cô cơ hội để nói rõ hơn ý kiến của mình. Trong một thời gian, có vẻ như chỉ có hai tiêu đề trên tít báo: “Chimamanda xin lỗi” hoặc “Chimamanda từ chối xin lỗi”. Nói với người bạn là nhà văn Dave Eggers về dư luận lúc đó, Adichie cho biết: “Đó là một tinh thần ‘ăn thịt người’. Nó nhanh chóng, vui vẻ, tàn bạo ăn thịt chính đồng loại mình.”

*

Sau những trải nghiệm khó khăn này, khi được hỏi một ngày của mình thế nào, Adichie cho biết bản thân thức dậy lúc 6 giờ sáng, chạy 2 dặm, sau đó quay lại và tập yoga trong 30 phút. Việc viết lách của cô không theo một thói quen cố định. Khi mọi thứ diễn ra tốt đẹp, thì đó là tất cả những gì cô muốn làm (ngoài việc ở bên bọn trẻ). Nữ nhà văn nói: “Cuộc sống bình thường lấy đi quá nhiều thì giờ. Tôi mong từng giây quay lại bàn viết vì bạn biết đó, có đôi khi tôi không muốn ngủ vì sợ rằng khi thức dậy, tôi sẽ mất đi dòng chảy đang có”. Vì vậy cô cho biết mình thường viết trong phòng với người chồng rón rén đi xung quanh như trong một thư viện công cộng và phần nhiều hơn là ở Lagos, nơi nhân viên thường để thức ăn ngoài cửa “bởi vì nếu không họ sẽ gõ cửa và làm gián đoạn dòng chảy của tôi”.

Cô nói viết tiểu thuyết là lúc mình hạnh phúc nhất: “Chồng tôi hay nói những khi ấy tôi như trở thành một con người khác, như lên cơn phê! Tôi luôn bất ngờ khi thoát khỏi dòng chảy sáng tạo vì không thể biết bao nhiêu thời gian đã trôi qua. Và khi hoàn thành xong một phần hay là chương đoạn cho nhân vật nào đó, thì phần còn lại của ngày trôi qua thật vui vẻ.

NGÔ MINH dịch từ bài phỏng vấn trên The Guardian