Tác giả được giới phê bình đánh giá cao là người đầu tiên trong lịch sử giải thưởng viết bằng ngôn ngữ Nynorsk và chiến thắng của ông đánh dấu một bước tiến xa hơn trong sự trỗi dậy của quốc gia Bắc Âu này như một cường quốc văn hóa.
Jon Fosse đoạt giải Nobel văn học năm 2023.
Người đoạt giải Nobel văn học năm nay, tác giả người Na Uy - Jon Fosse, là một trong những người dẫn đầu ngành sách và được coi là ứng cử viên nặng kí cho một thập kỉ thành công trong ngành này.
Tuy nhiên, khi thư kí thường trực của Ủy ban Nobel Mats Malm đọc tên Jon Fosse là đương kim nguyệt quế của giải Nobel văn chương, người ta vẫn thấy ngạc nhiên. Trước đó một ngày, nhà phê bình người Thụy Điển - Agri Ismaill cho biết khả năng chiến thắng của nhà viết kịch và tiểu thuyết gia người Na Uy sẽ là: “Quá rõ ràng”. Học viện Thụy Điển đã nhiều lần thách thức những dự đoán của các nhà cái và những nhà phê bình, và nếu có một sự đồng thuận trong cuộc đua sắp tới thì đó là giải thưởng sẽ không đến châu Âu, nơi mà sáu trong số mười người chiến thắng cuối cùng đã đến từ đó.
Tuy nhiên, khi lựa chọn đáp án là Jon Fosse, giải thưởng không chỉ thuộc về một tác giả châu Âu mà còn thuộc về một tác giả Bắc Âu sâu sắc. “Một nhà văn khá nội tâm và lém lỉnh,” nhà phê bình văn học Per Wirtén nhận xét trên đài truyền hình Thụy Điển SVT. Những cuốn tiểu thuyết đầu tiên của Fosse là “loại độc thoại lẩm nhẩm, thường đến từ những người bên lề xã hội: những người nghiện rượu, người nghèo, những người bị ruồng bỏ. Tôi nghĩ đó là một sự lựa chọn tuyệt vời.”
Fosse không chỉ là nhà viết kịch đầu tiên giành được giải thưởng văn học danh giá nhất thế giới kể từ Harold Pinter năm 2005, và là người Na Uy đầu tiên nhận giải kể từ Sigrid Undset năm 1928, mà còn là người đầu tiên đoạt giải trong lịch sử giải thưởng viết bằng ngôn ngữ Nynorsk, một trong hai ngôn ngữ viết chính thức ở Na Uy cùng với Bokmål. Trong khi 85-90% người Na Uy ngày nay sử dụng Bokmål làm tiêu chuẩn viết của họ thì Nynorsk chỉ được khoảng 10-15% dân số sử dụng. Dịch giả tiếng Anh của Fosse, Damion Searls, nói rằng nhiều người nói tiếng Nynorsk coi ông “như một người anh hùng dân tộc” vì đã bảo vệ ngôn ngữ này.
Astrid Hygen Meyer, biên tập viên văn học của tờ báo Na Uy Klassekampen, lập luận rằng chiến thắng của Jon Fosse bổ sung thêm khía cạnh chính trị cho giải thưởng trong bối cảnh ở Na Uy: “Nynorsk là ngôn ngữ thiểu số luôn chịu áp lực, và Fosse là người kiên trì ủng hộ Nynorsk, người đã thể hiện những phẩm chất văn học đặc biệt của ngôn ngữ viết này,” cô nói.
Đối với Jon Fosse, giải thưởng đánh dấu sự xuất hiện thực sự của ông trên trường quốc tế. Tác phẩm của ông đã được dịch sang hơn 50 thứ tiếng và nhiều vở kịch của ông thường xuyên được trình diễn ở Đan Mạch, Na Uy, Thụy Điển cũng như ở Đức và Pháp. Tuy nhiên, những tác phẩm này chưa bao giờ thâm nhập được vào các nhà hát, rạp chiếu phim ở cộng đồng nói tiếng Anh. Bộ tiểu thuyết Septology của ông đã thay đổi điều đó, với các phần VI-VII, A New Name, được lọt vào danh sách rút gọn cho Giải thưởng Sách quốc tế ở Anh và Giải thưởng Sách quốc gia ở Mĩ.
Chiến thắng của Fosse vào ngày 5/10/2023 cũng đánh dấu một bước tiến xa hơn trong quá trình lặng lẽ vươn lên vị thế cường quốc văn hóa khiêm tốn của Na Uy. Những năm gần đây trong lĩnh vực văn học nghệ thuật ở Na Uy, chúng ta đã chứng kiến sự thành công của những tiểu thuyết của nhà văn Karl Ove Knausgård, bộ phim hài lãng mạn The Worst Person in the World của Joachim Trier được giới phê bình đánh giá cao, xếp hạng ấn tượng cho các tác phẩm Netflix hàm lượng văn học thấp hơn mang nhiều tính giải trí hơn như Trolls và Ragnarok. Giờ đây, quốc gia Bắc Âu, nơi có dân số chỉ hơn 5 triệu người, lại có thêm một danh hiệu Nobel Văn học khác để tự hào. Đó là Jon Fosse và di sản văn học đồ sộ của ông.
BÌNH NGUYÊN dịch theo bài viết của nhà phê bình văn học châu Âu Philip Oltermann, đăng trên The Guardian
VNQD