Ban giám khảo khen ngợi Roy, người đã giành giải thưởng Booker năm 1997, vì đã “bình luận sâu sắc về nhiều vấn đề, từ suy thoái môi trường đến vi phạm nhân quyền”.
Theo đó giải PEN Pinter trao hàng năm cho nhà văn là công dân của Vương quốc Anh, Cộng hòa Ireland hoặc Khối thịnh vượng chung, người mà, theo lời của nhà viết kịch quá cố đoạt giải Nobel Văn chương 2005 - Harold Pinter, có cái nhìn “không nao núng, không lay chuyển” về thế giới và thể hiện “quyết tâm trí tuệ mãnh liệt… để phơi bày sự thật thực sự về cuộc sống và xã hội của chúng ta”.
Nhà văn Arundhati Roy
Thông báo giải thưởng được đưa ra chỉ 2 tuần sau khi các quan chức cấp cao của thành phố New Delhi quyết định truy tố Roy theo luật chống khủng bố nghiêm ngặt của Ấn Độ, bám theo nhận xét của bà tại một sự kiện năm 2010 rằng khu vực tranh chấp Kashmir chưa bao giờ là một phần “không thể tách rời” của Ấn Độ.
Được biết Roy là người mạnh mẽ chỉ trích chính phủ của Thủ tướng đương nhiệm Narendra Modi trong nhiều năm qua. Salil Tripathi, thành viên trong ban quản trị của Hiệp hội Văn bút Quốc tế PEN International, đã viết trên tờ Guardian vào tuần trước rằng “Việc hành động với một người nổi tiếng như Roy là cách chính phủ cảnh báo những người chỉ trích rằng họ không được quyền làm điều tương tự. Thanh kiếm đang treo lơ lửng phía trên đầu họ, và Roy nhắc nhở chúng ta tại sao ngòi bút mạnh hơn thanh kiếm.”
Roy dự kiến sẽ nhận giải thưởng tại một buổi lễ được tổ chức tại Thư viện Anh vào tháng 10 này, nơi người đồng đoạt giải – một nhà văn dũng cảm khác được Roy lựa chọn từ danh sách rút gọn – cũng sẽ được công bố.
Chia sẻ về vinh hạnh này, nữ tác giả nói: “Tôi rất vui khi nhận được giải PEN Pinter. Tôi ước Harold Pinter có mặt ở đây hôm nay để biết về sự thay đổi gần như không thể hiểu nổi của thế giới này. Vì ông ấy không có mặt, một số người trong chúng ta phải cố gắng hết sức để lấp đầy khoảng trống của nói trên.”
Được biết Roy được chọn ra là người sẽ được gọi tên vào tháng 4 năm nay bởi ban giám khảo gồm 3 thanh viên: chủ tịch Hiệp hội Văn bút Anh - Ruth Borthwick, diễn viên Khalid Abdalla và nhà văn Roger Robinson.
Trong thông báo của mình, Borthwick viết: “Chúng tôi xin chúc mừng Arundhati Roy đã giành được giải PEN Pinter 2024. Bà là nữ tác giả đã kể những câu chuyện cấp bách về sự bất công bằng vẻ hóm hỉnh và đầy bất ngờ. Mặc dù Ấn Độ vẫn là trọng tâm quan trọng trong di sản văn chương của bà, nhưng Roy cũng thật sự là một nhà tư tưởng theo chủ nghĩa quốc tế và tiếng nói mạnh mẽ của bà sẽ không thể bị im lặng”.
Trong khi đó Abdalla cho rằng Roy là “tiếng nói chói sáng của tự do và công lí”. Cô cũng đánh giá cao các tác phẩm của bà, gọi đó là “là kim chỉ nam giúp độc giả vượt qua nhiều cuộc khủng hoảng và bóng tối mà thế giới đang phải đối mặt”.
Roy đã xuất bản cuốn tiểu thuyết thứ 2 Bộ tột cùng hạnh phúc vào vào năm 2017. Những cuốn sách phi hư cấu của bà có thể kể đến như Capitalism: A Ghost Story và The Algebra of Infinite Justice. Những năm gần đây, bà tập trung vào các vấn đề như tác động của toàn cầu hóa đối với người bản địa, sự xói mòn của các thể chế dân chủ và hoàn cảnh khốn khổ của những người bị áp bức dưới chế độ độc tài. Các bài luận và bài phát biểu của bà thường đi sâu vào sự phức tạp của những chủ đề này, đưa ra một góc nhìn tinh tế và thách thức các quan điểm chính thống. Bằng cách giải quyết những vấn đề quan trọng này, Roy không chỉ cung cấp thông tin cho độc giả mà còn truyền cảm hứng hành động cho họ.
Tiểu thuyết Bộ tột cùng hạnh phúc bản tiếng Việt
Phản ứng trước quyết định nói trên của chính phủ, bức thư ngỏ kêu gọi chính phủ rút lại quyết định truy tố tác giả đoạt giải Booker viết: “Chúng tôi lên án hành động này và kêu gọi chính phủ cùng các lực lượng dân chủ trong nước đảm bảo không có sự xâm phạm nào đối với quyền tự do cơ bản và tự do ngôn luận để bày tỏ quan điểm về bất kì chủ đề nào diễn ra ở quốc gia này”.
Một trong những người kí tên, giáo sư lịch sử Ajay Dandekar, cho biết quyết định nói trên không có căn cứ bởi “Hiến pháp Ấn Độ bảo vệ quyền tự do ngôn luận của Roy và chúng tôi là một nền dân chủ lập hiến”.
Những người khác cũng lên tiếng ủng hộ Roy, bao gồm Samyukt Kisan Morcha - một nhóm bảo trợ các hiệp hội nông dân, cũng như những cuộc biểu tình của các nhóm dân quyền, nhà hoạt động và sinh viên ở Delhi và Bengaluru cũng đã diễn ra suốt tuần qua.
Kể từ thành công văn học vào năm 1997 khi chiến thắng giải Booker cho tiểu thuyết đầu tay Chúa trời của những điều vụn vặt, nữ nhà văn đã trở thành một nhà quan sát sắc sảo không chỉ đối với chính phủ của Narendra Modi mà còn đối với các đời chính phủ trước đó. Bà thu hút được nhiều sự ủng hộ nhưng cũng nhận lại tương đối chỉ trích với tỉ lệ ngang nhau, khi dấn thân vào việc phê phán chủ nghĩa tư bản, cách đối xử với các nhóm thiểu số và thiết chế toàn cầu hóa.
Tuy nhiên đến nay lí do quyết định truy tố cho một phát biểu 14 năm trước lại khiến phần lớn người dân khó hiểu. Sanjay Hegde - Luật sư của tòa án tối cao Ấn Độ cho rằng nếu Roy bị truy tố theo những điều luật khác ít khắc nghiệt hơn, chẳng hạn như liên quan đến việc kích động bất hòa hoặc kích động thù địch giữa một số nhóm sắc tộc nhất định, thì chính phủ sẽ sai vì đã hết hiệu lực. Nhưng xét đến luật chống khủng bố thì càng khó hiểu hơn. Ông nói: “Cảnh sát sẽ phải giải thích lí do trì hoãn truy tố bà ấy 14 năm qua cũng như vì sao bà bị buộc tội khi lời nói của mình không gây ra bất kì hành vi bạo lực hay phạm tội nào một thập niên qua”.
Luật sư nhân quyền Colin Gonsalves đồng ý rằng vụ án, nếu chính phủ tiếp tục, có thể “sụp đổ” ngay từ rào cản đầu tiên. “Đó là một quyết định điên rồ và họ sẽ không thể chứng minh Roy có liên quan đến bất kì hành vi bạo lực hoặc bất cứ nỗ lực nào nhằm lật đổ nhà nước. Việc truy tố khó có thể thành công”, ông nói. Đến nay cũng không rõ liệu quyết định xử phạt bà ấy có dựa trên bằng chứng xuất hiện từ cuộc điều tra của cảnh sát hay không, hay liệu nó đang được tiến hành thu thập.
Về phía mình, Hegde cho biết điều ngược lại có vẻ đang xảy ra và Roy đã bị chọn làm mục tiêu vì bà được coi là đại diện cho một nhóm lớn trí thức và nhà hoạt động chống lại chính phủ. Ông nói, ngay cả khi việc truy tố thất bại, điều đó sẽ gửi một thông điệp lớn tới những người chỉ trích chính phủ đương thời.
Giải thưởng PEN Pinter 2024 của Arundhati Roy là sự tôn vinh cho cam kết không ngừng nghỉ đối với công lí và những đóng góp đặc biệt của bà cho nền văn học. Việc bà không sợ hãi khám phá các vấn đề gây tranh cãi và diễn đạt hùng hồn về những cuộc đấu tranh mà các cộng đồng thiểu số phải đối mặt khiến bà trở thành ngọn hải đăng của hi vọng và hướng tới những thay đổi tích cực.
Những người đoạt giải PEN Pinter trước đây gồm: Malorie Blackman, Tsitsi Dangarembga, Margaret Atwood và Salman Rushdie. Năm 2023, Michael Rosen nhận được giải thưởng mà theo Ban giám khảo đó là sự “dũng cảm” mang đến “bài học về lòng nhân đạo”.
LINH TRANG dịch từ nhiều nguồn
VNQD