Hàng chục cuốn sách được viết bởi nhà thơ vĩ đại Pushkin đã biến mất khỏi các thư viện từ Warsaw cho đến Paris trong vài tháng qua. Cảnh sát đang điều tra xem ai đã lấy chúng và tại sao.
Vào tháng 4 năm 2022, ngay sau khi Nga tiến hành chiến lược quân sự ở Ukraine, hai người đàn ông đã đến thư viện Đại học Tartu - thành phố lớn thứ hai của Estonia. Họ nói với các thủ thư rằng mình là những người Ukraine chạy trốn chiến tranh và yêu cầu được tham khảo các ấn bản đầu tiên từ thế kỉ 19 của nhà thơ Alexander Pushkin và nhà văn Nikolai Gogol. Họ nói tiếng Nga và cho biết mình là chú của một người cháu đang xin học bổng sang Mĩ với luận án nghiên cứu về văn học Nga, vì vậy những người thủ thư đã cố hết sức giúp đỡ. Những người đàn ông đã dành 10 ngày để nghiên cứu những cuốn sách này.
4 tháng sau đó, trong đợt kiểm kê định kì hàng năm, thư viện phát hiện ra rằng 8 cuốn sách mà những người đàn ông từng tham khảo giờ đã biến mất, thay vào đó là những bản sao có chất lượng cao mà chỉ đôi mắt của các chuyên gia mới có thể phát hiện ra. Lúc đầu, nó có vẻ như chỉ xảy ra một lần, là chuyện không may ở một thư viện tỉnh. Nhưng không phải vậy. Cảnh sát hiện nhanh chóng có bằng chứng cho rằng đây là một loạt vụ trộm sách quý của Nga thế kỉ 19 có phối hợp trên quy mô lớn - chủ yếu là ấn bản đầu tiên và đầu tiên của Pushkin - từ các thư viện trên khắp châu Âu.
Bản làm giả ấn bản đầu tiên của cuốn sách năm 1822 của Alexander Pushkin đã được tìm thấy tại thư viện Đại học Warsaw, Ba Lan.
Theo Europol, kể từ năm 2022, hơn 170 cuốn sách trị giá hơn 2,6 triệu USD đã biến mất khỏi thư viện quốc gia cũng như các bang địa phương ở Latvia, Đức, Phần Lan, Pháp, Ba Lan và Cộng hòa Séc. Thư viện Đại học Warsaw (Ba Lan) bị ảnh hưởng nặng nề nhất với 78 cuốn sách bị mất. Mỗi cuốn có giá từ hàng chục đến hàng trăm nghìn USD. Trong hầu hết các trường hợp, bản gốc được thay thế bằng các bản sao chất lượng cao. Các chuyên gia cho biết sự biến mất của rất nhiều cuốn sách cùng loại ở rất nhiều quốc gia trong một thời gian tương đối ngắn là điều chưa từng có.
Làm thế nào mà những cuốn sách hiếm của Nga lại trở thành trung tâm của một âm mưu tội phạm đa quốc gia? Các nhà chức trách, thủ thư và các chuyên gia về sách hiếm của Nga tin rằng những kẻ trộm là những “con cá nhỏ”, hoạt động thay cho những “cá mập” mai danh ẩn tích. Nhưng ai đứng đằng sau các vụ trộm và động cơ của chúng vẫn là những câu hỏi bỏ ngỏ.
Những ấn bản đầu của các nhà văn thuộc Kỉ nguyên Vàng của văn học Nga đã bán với giá năm và sáu con số trong những năm qua tại các cuộc đấu giá ở phương Tây. Các chuyên gia nói rằng ngày nay có một thị trường phát triển mạnh ở Nga, nơi chúng đại diện cho giá trị văn hóa và lòng yêu nước to lớn. Chính quyền Pháp không loại trừ khả năng chính quyền Nga đang muốn mang các “kho báu” trở về bản quán.
Theo Europol, chính quyền các nước đã bắt giữ 9 người liên quan đến vụ trộm. 4 người đã bị giam giữ ở Georgia vào cuối tháng 4, cùng với hơn 150 cuốn sách. Vào tháng 11, cảnh sát Pháp đã bắt giữ 3 nghi phạm. Một người đàn ông khác đã bị kết án ở Estonia và nghi phạm thứ 5 đang ngồi tù ở Lithuania.
Ấn bản in đầu bị làm giả của cuốn “Boris Godunov” từ Pushkin tại thư viện Đại học Warsaw ở Ba Lan.
Một đơn vị cảnh sát đặc biệt của Pháp chuyên chống trộm cắp văn hóa đang giám sát cuộc điều tra ở Pháp và phối hợp trên khắp châu Âu. Cuộc điều tra mang tên “Chiến dịch Pushkin” đã được nhật báo Paris đưa tin chi tiết.
Được biết giá bán các ấn phẩm đầu của các vĩ nhân như Pushkin, Gogol hay Mikhail Lermontov đã tăng đáng kể trong 20 năm qua, cùng với sự giàu có ngày càng tăng cao của các nhà sưu tập Nga. Hành động nói trên cũng được cho là có phần nào nguyên nhân từ các biện pháp trừng phạt của phương Tây sau chiến lược quân sự của Nga ở Ukraine, khiến các đại lí ở phương Tây không thể giao dịch trực tiếp với các nhà sưu tập Nga, từ đó thúc đẩy một thị trường ngầm dành cho sách hiếm.
Các đại lí cho biết tại thị trường này, việc mua bán thường được môi giới thông qua những người trung gian, với các giao dịch bằng tiền mặt rất khó theo dõi. Thư viện là mục tiêu dễ dàng cho những kẻ trộm, vì chúng nhằm mục đích phục vụ công chúng. Chúng thường không được bảo vệ, không có sự đảm bảo an ninh như các viện bảo tàng và các tổ chức có các tác phẩm có giá trị.
Pierre-Yves Guillemet, một đại lí ở London chuyên về sách quý của Nga, cho biết những cuốn sách Nga bị đánh cắp từ các thư viện châu Âu khó có thể xuất hiện tại các cuộc đấu giá chính thức ở phương Tây. Liên đoàn các nhà bán sách cổ vật quốc tế đã liệt kê nhiều vụ trộm thư viện gần đây vào Sổ đăng kí sách bị thất lạc. Europol cho biết một vài cuốn bị đánh cắp đã được bán bởi các nhà đấu giá ở Moscow và St.Petersburg “khiến chúng không thể thu hồi lại được”. Cơ quan này không tiết lộ cuốn sách nào, với lí do cuộc điều tra vẫn đang diễn ra.
Những vụ trộm gần đây đã khiến người dân phải cảnh giác cao độ. Susan Benne, giám đốc điều hành của Hiệp hội bán sách cổ vật Hoa Kì, cho biết: “Thật khó chịu mỗi khi những vụ trộm như thế này xảy ra [...] Các thư viện có nhiệm vụ cung cấp quyền truy cập cho các học giả và công chúng, và khi những vụ thế này xảy đến, đôi khi quyền được tiếp cận các vật phẩm ấy sẽ rất khó khăn đối với những người thật sự cần chúng.”
Các vụ trộm dường như đã gây ra sự phẫn nộ lớn nhất trong công chúng ở Ba Lan, những người vốn rất nhạy cảm với hành động gây hấn được cho là thực hiện bởi Nga. Vào tháng 10 năm ngoái, thư viện của Đại học Warsaw có bộ sưu tập rất nhiều ấn bản của văn hào Nga thế kỉ 19, đã phát hiện 78 cuốn sách quý hiếm bị mất tích, trong đó có ấn bản đầu tiên của Pushkin. Người phát ngôn của trường đại học cho biết các vụ trộm có thể bắt đầu vào mùa thu năm 2022 và tiếp tục cho đến khi bị phát hiện 10 tháng sau đó.
Khi các nhà chức trách trên khắp châu Âu bắt đầu bắt giữ các nghi phạm, cho đến nay tất cả đều là công dân Gruzia, thì hình ảnh của một mạng lưới tội phạm đang dần xuất hiện. Một trong những người đàn ông liên quan đến vụ trộm tại Thư viện Đại học Vilnius, làm mất 17 cuốn sách trị giá 470.000 USD, hiện đang ngồi tù ở Lithuania.
Hắn cũng đang bị nghi ngờ có liên quan đến các vụ trộm thư viện ở nơi khác. Ở Estonia, một người đàn ông đã bị kết án vì tội liên quan đến vụ gian lận ở thư viện Đại học Tartu. Hắn bị dẫn độ đến đó từ Latvia, nơi phải ngồi tù vì thông đồng với hành vi trộm 3 cuốn sách từ Thư viện Quốc gia Latvia ở Riga - một của Pushkin và hai của nhà thơ theo chủ nghĩa vị lai người Nga Aleksei Kruchyonykh.
Văn phòng công tố Paris cho biết, tháng 11 năm ngoái, cảnh sát Pháp đã bắt giữ 3 người vì âm mưu đánh cắp 12 cuốn sách tiếng Nga tại thư viện của một trường đại học ở Paris. Họ cho biết các nhà chức trách đã liên kết những thủ phạm bị cáo buộc với một vụ trộm khác vào tháng 7 năm ngoái tại thư viện của một trường đại học công lập danh tiếng ở Lyon. Những người đàn ông tương tự cũng được xác định là có tham gia vào việc mất cắp tại Thư viện Quốc gia Pháp ở Paris.
Ngày nay, việc yêu cầu ấn bản đầu thế kỉ 19 của Pushkin trong phòng sách hiếm của Thư viện Quốc gia Pháp sẽ phải đối mặt với những cái nhìn lo lắng từ các thủ thư, và người yêu cầu cần phải cung cấp thêm các thông tin về nhu cầu của mình.
Motif đánh cắp là khá giống nhau khi nhiều tháng ròng, những người đàn ông đã xuất hiện để tham khảo những cuốn sách quý hiếm của Nga. Khi các thủ thư hỏi nhu cầu của họ, những gã này khẳng định mình không nói được tiếng Pháp hoặc là tiếng Anh. Các thủ thư tỏ ra nghi ngờ nhưng cuối cùng vẫn cho bọn họ có quyền truy cập.
Người đàn ông được cho là đã lấy trộm những cuốn sách, có thể giấu chúng trong một cánh tay được băng bó. Gã đã thay thế chúng bằng những bản sao chất lượng cao đến mức các thủ thư đã không phát hiện ra hành vi trộm cắp trong nhiều tháng liền.
LINH TRANG dịch từ bài viết trên The New York Times
VNQD