Được so sánh với Woody Allen về cách viết giễu nhại, châm biếm mà đầy hài hước của văn chương hài kịch đen, Carl Hiaasen trong các tiểu thuyết của mình đã tạo dựng một phong cách độc nhất vô nhị, khi dung hòa được nụ cười sâu cay của những tấn trò đời, và những đúc kết nhiều suy ngẫm đằng sau nụ cười ấy. Lưỡi lam lẳng lơ là một tiểu thuyết như thế, vừa hài hước, châm biếm; nhưng cũng không thiếu những giây phút trầm lắng và nhiều ngẫm nghĩ.
Xoay quanh vụ đâm nhầm Lane Coolman trên xa lộ, nhân vật chính xuyên suốt tiểu thuyết, Merry Mansfield, trong nhiều đường dây quan hệ chằng chịt đã làm quen với Andrew Yancy - một cảnh sát đang bị “phong án”, giờ đây lo việc thanh tra vệ sinh thực phẩm. Cặp đôi ngạo ngược ấy giờ đây dấn thân vào một vụ bắt cóc quy mô lớn hơn, bởi fan cứng - Krill Phiền Phức - với thần tượng của mình, Buck Nance - trong chương trình truyền hình thực tế Đầm lầy Brethren.
Bằng hệ thống các nhân vật chính và phụ, Carl Hiassen đã tận dụng hết mọi giai thừa có thể tạo ra từ mạng lưới này, biến Lưỡi lam lẳng lơ chồng chéo và đan dầy trong nhau bởi tương tác của các nhân vật. Để sau cuối, từ phía sau nụ cười của những trò lọc lừa, hãm hại lẫn nhau, người đọc thấy được những thói đời và động cơ đen tối, những trò chơi ích kỉ tham quyền trong một xã hội được cô đọng và khoanh vùng là tiểu bang Florida, nhưng cũng rất có thể nhân rộng ra thành một nước Mĩ chia rẻ, và cả thế giới rộng lớn bao hàm ngoài đó.
Tiểu thuyết Lưỡi lam lẳng lơ bản tiếng Việt.
NHỮNG TUYẾN NHÂN VẬT ĐẶC BIỆT
Lưỡi lam lẳng lơ là một tác phẩm được viết theo lối dark comedy (hài kịch đen) nên những mánh khóe hài hước là vô cùng quan trọng. Trong phần lớn tiểu thuyết của Carl Hiaasen, người đọc luôn thấy được motif phụ nữ thông minh, nắm thế chủ động và là nút thắt quan trọng của câu chuyện; và Lưỡi lam lẳng lơ cũng không là ngoại lệ. Dựa trên một sự kiện có trong thực tế, Carl Hiaasen đưa Merry Mansfield vào trong tầm ngắm của độc giả bằng cách tạo ra một cô gái quyến rũ, lẳng lơ, kiếm chác cho các nhóm đòi nợ thuê bằng việc bắt cóc các nạn nhân trong các vụ tông xe khi đang cạo lông vùng… bikini.
Nếu Merry và thanh tra Yancy được khắc họa như đại diện cho phe chính nghĩa bẩn bựa; thì Trebeaux, Deb hay tay luật sư Brock lại là những kẻ tham lam, tiếm quyền và ảo tưởng về sức mạnh của mình. Nếu Trebeaux hút cạn cát phi pháp để lấp đầy các thương vụ bạc tỉ thì Deb và Brock ngoài thói xa hoa của những tên tư bản giàu có, lại trống rỗng và thiếu kết nối. Hai người họ, như Yancy nói, đến với nhau không vì một kiểu tình yêu thật sự, mà chẳng qua chỉ là những trò phù phiếm, xa hoa để cảm thông cho nhau.
Ngoài các tuyến chính nghĩa - ác hiểm, thì Carl cũng tạo ra một nhân vật chịu nhiều sức ép từ cuộc sống, là Buck Nance - nhân vật nổi tiếng từ các show truyền hình thực tế ghi lại cuộc sống thật sự, mà khá tương đồng với các chương trình của chị em nhà Kim Kardashian. Từ các anh em kiếm sống bằng việc chơi đàn cùng nhau, với sự nổi tiếng quá sớm nhờ truyền thông, giờ đây họ quay mặt và phản bội lẫn nhau. Một chi tiết nực cười được Carl phóng đại hơn hẳn là Junior - cậu em trai, giờ đây ngủ với cả chị dâu của mình khi Buck đi vắng để kết thúc là cú vặn cổ Krill Phiền Phức, như chứng minh cho hành động muốn trở về làm con người thực chất của anh.
Nhân vật Big Noogie - ông trùm mafia cũng được thêm thắt thú vị, tuy là lãnh đạo băng đảng mafia, nhưng sau cuối lại cô độc và thích thú John - con chó dịch vụ mà ông bất ngờ sở hữu. Các nhân vật của Carl hoặc phản lại nghề nghiệp, ngoại hình, tính cách của họ một cách đặc biệt; hoặc có các nét châm biếm rất điển hình. Với hệ thống nhân vật có phần đồ sộ, ông đã tạo ra những câu chuyện vô cùng thú vị, là hậu trường của ngành du lịch, các vấn đề môi trường, sự thao túng của truyền thông cũng như quyền lực được đút lót trong một nước Mĩ còn nhiều chia rẻ sau cuộc bầu cử 2016 - khi cuốn sách ra mắt.
NỤ CƯỜI SUY NGẪM
Đằng sau những nụ cười có phần thả ga ban đầu, hài kịch đen luôn luôn khiến người ta suy ngẫm đằng sau động cơ của nó. Đầu tiên là sự quá khích của khán giả đối với các chương trình “độc hại”. Show truyền hình thực tế Đầm lầy Brethren mà Buck tham gia, như chính anh nói, không hơn gì những truyện cười được chắp ghép một cách nhạt nhẽo, cũng chính là bộ mặt của truyền hình Mĩ ngày nay. Trong bộ phim được đề cử Oscar năm nay Don’t look up, sự kiện tương tự cũng xảy ra khi hai nhà thiên văn lên tiếng cảnh báo về sự hủy diệt, thì người dẫn chương trình không làm gì hơn là vắt óc nghĩ ra những câu chuyện cười để làm nhẹ bớt sự thật nặng nề
Với tài năng ảo tưởng trong lĩnh vực hài độc thoại của mình, Buck trong một chương trình thiếu kiểm soát ở quán Cướp biển khát nước, đã khiến truyền thông kinh hoàng về các thông điệp phân biệt chủng tộc, chống người Hồi giáo, Do Thái, cũng như chế giễu người đồng tính; dẫn đến kết cục là y ta phải trốn chui trốn nhủi do những gì mình gây ra. Nhưng không dừng ở đó, tên cuồng Krill Phiền Phức của Buck còn tưởng đó là đúng đắn, để rồi y hạ sát Shooman - một người đàn ông Hồi giáo có gia đình hạnh phúc, sau đó là tấn công cảnh sát.
Krill Phiền Phức là bản dạng của một thế hệ mà truyền thông bẩn đem đến. Họ bị tẩy nảo, ngu ngơ và bị dắt mũi bởi những gì thấy được trên truyền hình. Carl tuy đặt Krill vào trong bản dạng của một người ngu ngốc có phần ngây thơ, nhưng rõ ràng câu chuyện về những ảnh hưởng tai hại của truyền thông là vẫn thấy được và luôn hiện diện xung quanh ta. Cứ giở bất cứ một trang báo thường nhật nào ra, ta sẽ đều thấy được những điều không tưởng ấy. Và với cương vị nhà văn, đồng thời là một nhà báo, chính điều này đã giúp Carl rất nhiều trong việc khắc họa những nhân vật đặc biệt và khó mà tin rằng có thật.
Nhà văn - nhà báo Carl Hiaasen. Nguồn New York Times
Ngoài ra, trong các tiểu thuyết của mình, vấn nạn về môi trường và sinh thái cũng thường được Carl nhắc đến, như lời cảnh tỉnh cho tội ác của con người. Trong cuốn sách này, đó là hiện thân của Martin Treabaux - một tên giàu xổi với những trò lừa có phần ngu ngốc. Hắn ta cải tạo bãi biển bằng việc hút cát bị trôi do biến đổi khí hậu và mực nước dâng cao. Khi công nghệ cũ với những tác hại như tiêu diệt cá da trơn, làm lộ ống dẫn dầu, khiến nước đục ngầu, hủy hoại san hô và xua đuổi sinh vật biển… bị các nhà vận động vì môi trường phanh phui, hắn liền biến sang Bahamas để xay đá vôi, hắc ín cùng với thủy tinh thay thế cát hiện tại, mà không để ý đến những người sẽ bị thương về điều ấy.
Cũng như Treabeaux, gia đình Deb và Brock cũng là những tên giàu xổi mới nổi của nước Mĩ, xây nhà phá hoại cảnh quan dù cho không cần thiết. Tên Brock là luật sư vòi tiền bảo hiểm cho sản phẩm của Pitrolux - vừa khử mùi, vừa cường dương đã gây những tác hại nghiêm trọng nhưng chính hắn cũng là người nghiện sử dụng trong các trò khoái lạc. Những tên tư sản giàu xổi này như đại diện cho tầng lớp da trắng thượng đẳng, tin tưởng vào sự khác biệt văn hóa để phân tầng con người với nhau, nhưng chưa bao giờ ý thức được rằng đó cũng là một biểu hiện khác của sự vô văn hóa và mất kết nối của người với người.
Việc đối xử tàn bạo với động vật cũng được Carl mang vào tiểu thuyết, ở việc tiếc thương cho các chú chó được mua dễ dàng, mang lên máy bay để được ưu tiên vị trí rộng rãi, rồi bị vứt đi không ai chăm sóc. Big Noogie - ông trùm mafia trong cuốn sách này, đã gọi Trebeaux là kẻ “cặn bã của cặn bã” khi dùng những con thú ấy chỉ như một trò thượng lưu, chịu chung số phận là con cầy magnut, những con nai nếu ngôi nhà cạnh bên được xây dựng và phá hủy cảnh quan.
Chính trường đầy trò hối lộ, giấu giếm cũng được phơi bày trong cuốn sách này. Số tiền khủng đổ vào quỹ vận động tranh cử, cách đút lót khi nhà hàng bị các vấn đề về vệ sinh thực phẩm, cách các nhà hành pháp che giấu sự vụ khó xử lí hay giấy tờ chứng nhận y tế chỉ cần muốn là có… đã phơi bày một đất nước đầy giả tạo, mưu mô và coi tiền là quan trọng nhất, đè nén lên trên những giá trị con người cơ bản.
*
Đằng sau tất cả những điều gây cười, Lưỡi lam lẳng lơ cho thấy bản thân nó không nhằm mục đích mua vui đơn thuần, mà đó còn là sự tự nhìn lại, cũng như phơi trần những tấn trò đời trong nước Mĩ đương thời. Là người thấu hiểu văn hóa Florida một cách thấm vào da thịt, Carl Hiaasen một lần nữa đem đến cuốn tiểu thuyết của nhiều cung bậc cảm xúc, có lúc khiến ta cười bò lăn lộn với những trò mèo, nhưng rồi sau đó là những suy ngẫm lẩn quẩn trong đời, về ta, về bạn và về một xã hội đương thời đang dần đứt gẫy những chân giá trị căn bản nhất. Một tiếng nói thức thời cho ngày hiện tại.
NGÔ THUẬN PHÁT
VNQD