Từ cú sốc và nỗi sợ hãi khi chuyển dạ đến sự cô lập trong gia đình, làn sóng tiểu thuyết mới ghi lại bản chất biến đổi của việc làm mẹ đang xuất hiện ngày càng nhiều hơn.
Có thể nói tác phẩm viết về tình mẫu tử không phải gần đây mới xuất hiện, mà chủ đề này từng có vệt dài trải qua rất nhiều thời kì. Vào những năm 1950, ta có Life Among the Savage (tạm dịch: Cuộc sống giữa những kẻ man rợ) của Shirley Jackson. Làn sóng những năm 1960 chứng kiến The Millstone (Cối xây) của Margaret Drabble và Cuốn sổ vàng của Doris Lessing. Giai đoạn này cũng không thể không kể đến tác phẩm có sức ảnh hưởng Bí ẩn nữ tính của học giả Betty Friedan.
Vào những năm 1970 đó là The Women’s Room (Phòng của phụ nữ) từ Marilyn French, Of Woman Born (Người phụ nữ sinh ra) của Adrienne Rich và In Search of Our Mothers’ Gardens (Đi tìm khu vườn của mẹ chúng ta) từ Alice Walker. Trong những năm 1980, việc viết về tình mẫu tử thậm chí còn trở nên dồn nén và giàu trí tưởng tượng hơn, với Yêu dấu của Toni Morrison, Chuyện người tùy nữ của Margaret Atwood và Nights at the Circus (Những đêm ở rạp xiếc) của Angela Carter.
Những tác phẩm về tình mẫu tử nổi bật trong thế kỉ trước.
Đầu những năm 2000 chứng kiến sự bùng nổ của việc kết hợp hư cấu với phi hư cấu, mà hai đại diện nổi bật là Rachel Cusk và Anne Enright. Và cứ thế, cho đến ngày nay, dù có viết bao nhiêu về tình mẫu tử đi nữa thì dường như vẫn còn nhiều điều để nói. Trong đó 3 cuốn tiểu thuyết xuất bản gần đây đã tiến gần nhất đến việc bóc trần những trải nghiệm này. Chúng gồm The Nursery (Nhà trẻ) của Szilvia Molnar, Soldier Sailor (Người lính thủy thủ) của Claire Kilroy và Reproduction (Sinh nở) của Louisa Hall.
Elena Ferrante – tác giả của cuốn Người bạn phi thường, cho biết trong một cuộc phỏng vấn rằng bà cảm thấy tình mẫu tử là một trong những điều “mà chân lí văn học vẫn chưa khám phá một cách đầy đủ”. Vậy làm thế nào để người ta nói lên sự thật về tình mẫu tử? Những tác phẩm mới nhất này được dẫn dắt bằng giọng nói và có nội tâm phù hợp cho việc giải thích, nhờ sự cộng hưởng bởi nhiều thể loại, từ tự truyện, sách phi hư cấu cũng như các tiểu thuyết khác.
Tất cả đều kể về thời kỳ làm mẹ tương đối sớm và được kể lại bởi người mẹ ấy. Đó là khi một người phụ nữ có một đứa con và mọi thứ thay đổi. Có vui mừng, có giận dữ. Nó đẩy cô ấy đến bờ vực của sự tỉnh táo, xé nát cơ cấu của thế giới mà cô nghĩ rằng mình từng thấu hiểu một cách khác biệt.
Những tiểu thuyết gần đây về tình mẹ khám phá bản sắc, sự sáng tạo, mất mát, tình yêu, mâu thuẫn và thậm chí cả sự hối tiếc. Chúng mang tính chính trị mà không giáo huấn. Nếu có thể nói chúng có một điểm chung thì đó là tính hữu hình. Những gì được kể trong Nhà trẻ của Molnar là một ví dụ, khi nó là một câu chuyện ngột ngạt về cơn điên loạn sau sinh: “Ngực tôi ngứa ran. Miếng băng vệ sinh ở giữa hai chân thì đầy ắp máu và cần được thay.”
3 tác phẩm đặt ra những vấn đề mới về tính hữu hình và vật lý cho tình mẫu tử.
Người mẹ trong cuốn Sinh nở của Hall, người đang nỗ lực viết cuốn tiểu thuyết về Mary Shelley – “mẹ đẻ” của Frankenstein nhưng liên tục bị gián đoạn vì việc mang thai, cũng chia sẻ rằng: “Tôi chảy máu và tôi đổ máu. Mọi thứ trôi ra khỏi cơ thể tôi như là hoang dã cập bến văn minh”. Trong khi đó nhân vật chính của Kilroy thì bớt máu me và hài hước hơn, nhưng thân xác người mẹ vẫn luôn hiện diện: “Có quá nhiều việc phải làm. Những bà mẹ mới sinh nói ra điều này một cách ngạc nhiên. Họ cười như thể điều đó buồn cười, nhưng chúng tôi không cười. Chúng tôi hoang mang, chúng tôi choáng váng.”
“Một trong những điều khó chịu ở những người cha là cơ thể của họ vẫn không thay đổi,” Soldier nói. Soldier Sailor có hình thức độc thoại, trong đó người mẹ kể lại cho cậu con trai nghe những trải nghiệm của mình. Cha của bọn trẻ chỉ là một vị khách đơn thuần xâm nhập vào mối quan hệ thân thiết giữa 3 mẹ con từ thế giới bên ngoài, và không chỉ xã hội gia trưởng đã dẫn đến sự dịch chuyển của người chồng, mà đó cũng là trải nghiệm nội tâm về quá trình sinh nở, việc được làm mẹ thời kì đầu cũng như sức mạnh của mối quan hệ mẹ con.
“Mẹ lấy tay mình che chở cho cơ thể đang ngủ của con, sẵn sàng tuyên bố với cả thế gian rằng mẹ sẽ chết vì con: rằng mẹ sẽ giết ai đó vì con, rằng vì con mẹ sẽ giết chính mình. Mẹ thậm chí sẽ giết cha của chúng con nếu điều đó cần thiết.” Trong cuốn Nhà trẻ, người mẹ đã trải lòng rằng “John đã là một người đàn ông tốt từ khi tôi biết anh ấy… Và với sự ra đời của Button, thì đó cũng là ‘cái chết’ của John. Tôi không thể không làm như thể chồng tôi không còn trên đời khi tôi mô tả về anh ấy.”
Có thể đáng ngạc nhiên là tiểu thuyết đương đại lại loại bỏ hình ảnh người cha một cách ngoạn mục, thế nhưng nó vẫn đúng với trải nghiệm của hầu hết những người mới làm mẹ. Kilroy đặc biệt mỉa mai về điều này, khi nhân vật của cô đứng trong sân chơi và nhận xét với một bà mẹ khác với vẻ hoàn toàn say mê rằng: “Khi nói đến lao động không công thì đàn ông ở đâu? Ở đây có sự phân biệt chủng tộc về giới tính một cách rõ ràng”.
Trong các cuốn sách, người mẹ và đứa trẻ sống trong một không gian gia đình biệt lập, đôi khi ngột ngạt, với người đàn ông như một vị khách đến từ hành tinh khác. Hall làm rõ điều này qua phép ẩn dụ và cách mà cô tạo ra thế giới viễn tưởng. “Có thật là tất cả những điều đó đã xảy ra không? Nó hẳn như đã xảy ra trên mặt trăng ấy. Đêm đó, chúng tôi, đứa bé và tôi, chỉ có một mình, trong căn phòng bệnh ở một hành tinh mới.”
Trong khi người kể chuyện của Kilroy và Molnar bị cô lập trong một căn hộ, thì Reproduction của Hall lại quan tâm nhiều đến sự xáo trộn tâm lý do trải nghiệm thể chất mà tình mẫu tử mang lại. Về mặt thể chất, cô viết: “Nó khiến tôi cảm thấy một nỗi cô đơn điên cuồng, xấu xa: một sự phẫn uất cuồng loạn đối với mọi người xung quanh, vì chỉ có mình tôi bị ném vào bóng tối.”
Không thể phủ nhận việc làm mẹ thời kì đầu có thể dẫn đến tình hình mất ngủ trầm trọng đến mức điên loạn, chắc chắn là mang phong cách Gothic. Những cuốn tiểu thuyết này đều có những yếu tố phi thực tế, khiến người đọc đặt câu hỏi liệu những gì đang được kể này có thực sự xảy ra không. Họ khám phá những suy nghĩ xâm nhập khiến một người mẹ, thường là thoáng qua, muốn làm hại con mình. Trong những cuốn tiểu thuyết này, thật là đột phá khi thấy những trạng thái này được khám phá mà không xấu hổ.
Dẫu vậy thì có thể nói thế hệ phụ nữ mới viết bằng tiếng Anh mắc nợ 2 người: Elena Ferrante người Ý và Annie Ernaux người Pháp, khi cả hai đều đã viết ra sự thật về cuộc đời và cơ thể của họ một cách thản nhiên đến mức khiến các tác phẩm khác trở nên thiếu sót. Họ đã giúp xóa mờ ranh giới giữa hư cấu và phi hư cấu, đồng thời tác phẩm của họ cũng đề cao điều mà trước đây rất khó nắm bắt trong tiểu thuyết viết bằng tiếng Anh: tính chất vật lí và sự hữu hình. Cùng nhau họ đã tạo nên một sinh quyển mới cho thể loại này.
LINH TRANG dịch từ bài viết của Rhiannon Lucy Cosslett trên The Guardian
VNQD