Với tiểu thuyết The Seven Moons of Maali Almeida (tạm dịch: Bảy mặt trăng của Maali Almeida) viết về những đau thương của cuộc nội chiến kéo dài suốt nhiều thập kỉ của đất nước mình, nhà văn người Sri Lanka đã nhận được một trong những giải thưởng văn học danh giá nhất hành tinh Booker.
Shehan Karunatilaka và tác phẩm chiến thắng của mình.
Khi còn là một cậu bé lớn lên trong cuộc nội chiến vào những năm 1980, Shehan Karunatilaka đã suy tư về bạo lực chính trị như phần máu thịt của đất nước mình. Chiến tranh là bối cảnh của cuộc sống thường ngày, vì thế khi ông nảy ra ý tưởng về một nhiếp ảnh gia chiến trường người Sri Lanka đã chết và rồi tỉnh dậy trong một thế giới huyễn hoặc với các nạn nhân của bạo lực chính trị, Karunatilaka ít nhiều đã gợi ra được cảm giác của một phiên bản thực nhất của đất nước này: nơi một bộ máy quan liêu tẻ nhạt và đầy rối loạn chức năng.
“Chúng tôi vô cùng ngưỡng mộ tham vọng cũng như kĩ năng và sự táo bạo vui nhộn của tác phẩm này” Neil MacGregor, cựu giám đốc Bảo tàng Anh và chủ tịch ban giám khảo năm nay, cho biết. “Đây là cuốn sách đưa người đọc vào cuộc hành trình bằng tàu lượn siêu tốc thông qua sự sống và cả cái chết”.
*
Karunatilaka sinh ra ở Galle, Sri Lanka, vào năm 1975, và lớn lên ở thủ đô Colombo. Ông đã học tập ở New Zealand, sau đó làm việc và sinh sống ở London, Amsterdam và Singapore. Ông đang làm việc trong ngành quảng cáo và cũng chơi guitar trong ban nhạc rock alternative Independent Square. Ông hiện đang sống ở Colombo, nơi ông vẫn viết quảng cáo vào ban ngày và làm việc với cuốn tiểu thuyết vào mỗi sáng sớm.
Ông xuất hiện trên sân khấu văn học quốc tế vào năm 2011 khi cho xuất bản cuốn sách đầu tay, Chinaman, kể về một nhà báo say xỉn đang trên hành trình truy vết một ngôi sao cricket nổi tiếng bị mất tích. Cuốn tiểu thuyết đó đã đưa ông lên bản đồ văn chương với tư cách là một tiểu thuyết gia châm biếm độc đáo và đã giành được Giải thưởng của Khối thịnh vượng chung vào năm 2012.
Lần đầu tiên ông có ý tưởng cho cuốn The Seven Moons of Maali Almeida là vào năm 2009. Đó là ngay sau hậu quả của cuộc nội chiến, khi Sri Lanka đang trải qua một cuộc khủng hoảng ở tầm quốc gia về những con số khó mà tưởng tượng được của thương vong dân sự. Karunatilaka tự hỏi liệu việc xử lí những đau thương kéo dài của chiến tranh sẽ như thế nào nếu người chết có thể nói được, và do những lí do đó, ông đã nghĩ về việc viết một câu chuyện “ma”.
Mặc dù do dự khi viết về cuộc nội chiến, nhưng ông cũng đã bắt tay vào viết suốt nhiều năm sau, vào khoảng thời gian của năm 2014. Trong một thời gian dài, ông đã phải vật lộn với việc lựa chọn giọng văn. Cuối cùng, ông đã mở đầu câu chuyện như một tác phẩm hài đen, khi tưởng tượng thế giới bên kia là một bộ máy quan liêu nhạt nhẽo: “Thế giới bên kia giống như một văn phòng thuế, nơi mọi người đều muốn tránh xa và đi đường vòng”, ông viết.
“Có thể đó là lời giải thích hợp lí cho việc tại sao Sri Lanka dường như vẫn luôn đi từ bi kịch này đến bi kịch khác, rằng có tất cả những linh hồn và hồn ma bồn chồn lang thang xung quanh không biết mình phải làm gì, và rồi họ tự cứu mình bằng cách thì thầm những điều hoang đường”. Karunatilaka chia sẻ trong một video đăng trên trang web Booker. “Tôi nghĩ, đây là một cách hữu ích để khám phá chủ đề nghiệt ngã, nhưng cũng có một chút nhẹ nhàng và cả vui tươi”.
Được viết ở ngôi thứ hai, cuốn tiểu thuyết mở ra ở Colombo vào năm 1989, khi một nhiếp ảnh gia chiến tranh tên là Maali Almeida tỉnh dậy và biết rằng mình đã chết, dù cho không có manh mối nào về cách thức hoặc là tại sao mình lại bị giết. Anh ta bắt đầu lần ra bí ẩn về cái chết của mình, thông qua "bảy vầng mặt trăng" để tìm hiểu xem ai đã giết mình. Trên hành trình đó, anh đã khám phá trở lại kí ức cá nhân cũng như gặp gỡ nạn nhân đã bị tàn sát và bị “cắt xẻo” bởi bạo lực giáo phái.
Cuốn tiểu thuyết này khi được xuất bản tại Anh vào tháng 8 bởi Sort of Books, một nhà xuất bản độc lập của Anh, đã thu hút được sự quan tâm, khi giới phê bình cho rằng nó có rất nhiều đột phá trong dòng tác phẩm hiện thực kì ảo, sánh ngang những tên tuổi lớn như của Salman Rushdie và Gabriel García Márquez. Nó dũng sẽ được xuất bản tại Hoa Kỳ vào tháng tới bởi WW Norton.
*
Karunatilaka là tác giả Sri Lanka thứ hai giành được giải thưởng Booker kể từ khi thành lập vào năm 1969, sau Michael Ondaatje, người có cuốn tiểu thuyết Bệnh nhân người Anh đoạt giải vào năm 1992. Năm ngoái, nhà văn Sri Lanka Anuk Arudpragasam cũng đã lọt vào danh sách rút gọn cho cuốn tiểu thuyết A Passage North.
Nữ công tước xứ Cornwall Camilla và nữ ca sĩ Dua Lipa cũng góp mặt tại buổi trao giải.
Buổi lễ năm nay dài 45 phút, bao gồm cả phần phỏng vấn tác giả người Anh gốc Thổ Nhĩ Kỳ Elif Shafak về cuộc tấn công vào Salman Rushdie có ý nghĩa như thế nào đối với các nhà văn trên toàn thế giới, cũng như dành ra giây phút tưởng nhớ người từng chiến thắng 2 giải Booker Hilary Mantel, đã qua đời vào tháng 9 vừa rồi.
Năm ngoái, giải thưởng đã thuộc về nhà văn Nam Phi Damon Galgut với cuốn tiểu thuyết The Promise. Mới đây cuốn tiểu thuyết này đã được công bố mua bản quyền thành công ở Việt Nam, và sẽ ra mắt trong thời gian tới.
Karunatilaka đã nhận giải thưởng trong một buổi lễ quy tụ nhiều người nổi tiếng, trong đó có sự xuất hiện của ngôi sao nhạc pop Dua Lipa cũng như Camilla, Nữ công tước xứ Cornwall và là vợ của Vua Charles III.
Khi nhận giải thưởng, Karunatilaka cho biết ông hi vọng rằng cuốn tiểu thuyết này sẽ được đọc và ghi nhớ tại quê nhà. Và vào một ngày nào đó, nó cũng có thể được coi như một tác phẩm giả tưởng thuần túy hơn là châm biếm chính trị. “Hi vọng của tôi đối với The Seven Moons of Maali Almeida là trong tương lai không xa, nó sẽ được đọc bởi người Sri Lanka để hiểu ra rằng, mơ ước không còn tồn tại vấn nạn tham nhũng, mâu thuẫn chủng tộc và chủ nghĩa thân hữu… là không phi lí”.
Năm nay chiếc cúp của giải Booker 1969 ban đầu đã được phục hồi để tưởng nhớ người tạo ra nó, tác giả và họa sĩ minh họa cho trẻ em Jan Pieńkowski, người đã qua đời vào tháng 2 năm nay. Chủ tịch ban giám khảo MacGregor nói rằng mặc dù cả sáu cuốn sách trong danh sách rút gọn đều rất khác nhau, nhưng “rõ ràng là… tất cả chúng đều thực sự xoay quanh một câu hỏi, và đó là ‘cuộc sống cá nhân có tầm quan trọng đến như thế nào?'”.
THUẬN NGÔ dịch theo The New York Times
VNQD