Không cần ra mắt rầm rộ hay giành giải thưởng lớn, nhiều cuốn sách tưởng chừng đã bị lãng quên bỗng nhiên trở lại mạnh mẽ, phủ sóng mạng xã hội, hiệu sách và các cuộc trò chuyện đời thường. Đằng sau hiện tượng “bán chạy sau một đêm” ấy là sự kết hợp tinh tế giữa thời điểm, dịch thuật, thiết kế, truyền thông và cả những yếu tố khó đoán của thị hiếu đọc đương đại.
Những cuốn sách bán chạy gần đây.
Từ bị lãng quên đến hiện tượng toàn cầu
Trong nhiều thập kỉ, vòng đời của một cuốn sách thường diễn ra theo lộ trình quen thuộc: gây chú ý khi mới ra mắt, được giới phê bình nhắc đến, xuất hiện ở các hội sách rồi dần lùi vào im lặng nếu không có giải thưởng hay chiến dịch quảng bá lớn. Thế nhưng, ngày nay, không ít tác phẩm lại tìm thấy một “cuộc đời thứ hai” rực rỡ hơn rất nhiều - đôi khi cách thời điểm xuất bản ban đầu hàng chục năm.
Trường hợp tiêu biểu là I Who Have Never Known Men (tạm dịch: Tôi chưa từng biết đến đàn ông) của Jacqueline Harpman. Xuất bản lần đầu bằng tiếng Pháp năm 1995, tiểu thuyết viễn tưởng nữ quyền này từng thất bại nặng nề khi được dịch sang tiếng Anh vào cuối thập niên 1990. Suốt nhiều năm, sách gần như biến mất khỏi thị trường, chỉ bán được vài bản mỗi năm.
Mãi đến khi được tái bản với bản dịch mới, giữ nguyên nhan đề gốc và khoác lên mình diện mạo hiện đại hơn, cuốn sách mới thực sự tìm được độc giả. Sự lan tỏa trên TikTok, việc được đưa vào danh sách đọc của các câu lạc bộ sách nổi tiếng, cùng bối cảnh xã hội nhiều bất an đã khiến tác phẩm chạm trúng tâm trạng của người đọc đương đại. Chỉ trong một năm, doanh số toàn cầu tăng vọt, biến một cuốn sách “ngủ quên” suốt ba thập kỉ thành hiện tượng xuất bản.
Không chỉ riêng Harpman, nhiều tác phẩm khác cũng bước ra ánh sáng theo cách tương tự: âm thầm, chậm rãi, rồi bất ngờ bùng nổ nhờ sự truyền miệng và cộng hưởng của cộng đồng độc giả toàn cầu.
Dịch thuật, thiết kế và mạng xã hội: bộ ba tạo nên “phép màu”
Một điểm chung dễ nhận thấy ở nhiều hiện tượng sách bán chạy gần đây là vai trò then chốt của dịch thuật. Một bản dịch mới, tinh tế và gần gũi hơn có thể mở khóa tiềm năng bị bỏ lỡ của tác phẩm. Perfection của Vincenzo Latronico là ví dụ điển hình: không gây tiếng vang tại quê nhà Ý, nhưng khi được dịch sang tiếng Anh, cuốn tiểu thuyết lại nhanh chóng trở thành biểu tượng văn hóa trên Instagram, lọt vào danh sách đề cử Booker Quốc tế và được bàn luận rộng rãi tại London, New York.
Song song với nội dung, hình thức vật lý của sách ngày càng quan trọng trong kỷ nguyên số. Những bìa sách đẹp, tối giản hoặc mang dấu ấn thương hiệu rõ rệt không chỉ thu hút người mua tại hiệu sách mà còn “ăn ảnh” trên mạng xã hội – nơi mỗi bài đăng có thể trở thành một hình thức quảng bá tự nhiên. Không ít cuốn sách thành công vì chính bản thân chúng là những “vật thể văn hóa” đáng trưng bày, đáng chia sẻ.
Bên cạnh đó, xu hướng tìm kiếm sự an ủi và thoát li thực tại cũng góp phần tạo nên các bestseller bất ngờ. Loạt sách Before the Coffee Gets Cold (tạm dịch: Trước khi cà phê nguội) của Toshikazu Kawaguchi, với không gian ấm cúng và câu chuyện dịu dàng, đã lan tỏa mạnh mẽ nhờ cảm giác bình yên mà nó mang lại, điều nhiều độc giả khao khát trong một thế giới nhiều biến động.
Dù vậy, những người trong ngành xuất bản đều thừa nhận: không tồn tại công thức chắc chắn cho thành công. Các nhà xuất bản có thể kiên nhẫn chờ đợi, tính toán thời điểm, đầu tư vào dịch thuật và thiết kế, nhưng cuối cùng, sự bùng nổ của một cuốn sách vẫn luôn chứa đựng yếu tố bất ngờ. Có lẽ chính sự khó đoán ấy đã làm nên sức hấp dẫn đặc biệt của những cuốn sách “đột nhiên xuất hiện ở khắp mọi nơi”.
MINH KIÊN dịch
VNQD