(Đọc Bấm chân qua tuổi dại khờ, Cao Xuân Sơn, Nxb Hội Nhà Văn, 2019)
Tập thơ mới của Cao Xuân Sơn gồm 101 bài và bài mang tên chung cả tập đứng cuối cùng. Bài thơ nói nỗi hoang mang đường trần của một kẻ bỏ làng ra phố, từ giã tuổi thơ vào đời người lớn. “Bấm chân qua tuổi dại khờ/ vẫn mê hồn trận cuộc cờ thế gian”, cả tập thơ đi trong mạch cảm xúc giăng mắc này. Từ bài cuối ngược lên bài đầu “Dấu chân ta về ấm những chân trời” là mở ra cả một trời hoài niệm luyến nhớ tuổi nhỏ đời người.
Cao Xuân Sơn hai phần ba tuổi đời tính đến hôm nay là sống ở phương Nam, tại Sài Gòn, xa vùng quê đồng chiêm Lý Nhân (Hà Nam). Nhưng trong anh luôn có một người nhà quê cựa quậy, thao thức. Sống giữa phố thị mà “đêm nghiêng vỡ giấc thị thành/ nỗi quê cục tác vào anh tiếng gà” (tr. 69). Ngủ trong một resort ở Lăng Cô giữa tiếng sóng vỗ mà nghe thấy một tiếng “ếch kêu nào biết từ đâu” (tr. 74) thế là thương mình, thương con vật đồng quê.
Lên cáp treo núi Bà Đen lửng lơ giữa trời nhìn xuống đất cái thấy trong mắt vẫn là “Lúa khoai chẳng đủ xa xôi mờ nhòe” để rồi khi xuống lại vẫn cay vào mắt “bếp ai rớm khói thơm vào thẳm xanh” (tr. 19). Thấy các em váy ngắn tóc xù mà ngẩn ngơ mình “nhông nhênh xe cộ ngờ hoài lưng trâu” (tr. 18). Ra thủ đô mà chỉ thấy “Hà thành đâu cũng bóng người nhà quê” (tr. 135) mà thương cho những kiếp nghèo. Về thành Nam nhớ “tuổi thơ anh đựng cả trong ví nghèo” để thấy “ngày xưa ngỡ mất mà còn” (tr. 95).
Kể cũng lạ, một chàng trai rời quê năm chưa đầy hai mươi tuổi mà hồn quê vật vã đến vậy. Như một nỗi niềm tâm thức, như một mạch nguồn thơ, hồn quê trong Cao Xuân Sơn luôn khắc khoải, dằn vặt đến thành đau đớn: Bao năm biệt xứ mù khơi/ anh như gió bấc mồ côi mưa phùn/ thầm đêm nhớ gió thương giun/ trăm cơn mộng đẹp lấm bùn cả trăm (tr. 51).
Cái sự “lấm bùn” này của Cao Xuân Sơn làm thơ anh sáng lên. Ở xa thì nhớ quê nhưng khi về làng lại ngỡ mất quê, may mà còn ngôi chùa chưa kịp trùng tu níu lại một vẻ làng: Làng vô tư, cớ chi mình ưu tư? (tr. 13) - một câu hỏi bật lên xoáy sâu vào tâm trạng của gã nhà quê Cao Xuân Sơn. Và thơ của gã nhà quê ấy không chỉ nói phận mình, mà cả phận người, “thơ mình đầy ắp người ta” (tr. 37).
Đọc tập thơ Bấm chân qua tuổi dại khờ cho thấy Cao Xuân Sơn đã trình hiện trước bạn đọc một con người nồng nàn và say đắm, tình tứ và mạnh mẽ, ngang tàng và phóng túng. Những bài thơ trong tập dù là viết ở thể lục bát, thất ngôn hay tự do đều khá tung tẩy, có khi điệu đàng, hoa mĩ nữa. Cũng trong những bài thơ ấy, câu thơ luôn có xu hướng duỗi dài theo nhạc điệu, nhịp điệu bên trong cảm xúc của một người cứ muốn bộc bạch, giãi bày đến hết những chất chứa lòng mình.
Tác giả có khi cho người đọc được khoái cảm câu chữ trong thơ. Viết về biển “vinh nhục trăm sông mình biển mặn mòi” (tr. 74) cũng là một ý khác. Câu thơ “người mỗi ngày mỗi quen” (tr. 78) để nói cái sống nhạt nhẽo hàng ngày gây giật mình. Cả bài thơ “Học mấy đời cho hết chữ nông dân?” (tr. 131) ghép các câu thành ngữ, tục ngữ nói về thế thái nhân tình thành thơ cũng là một cách viết. Hai chữ “nháng lửa” nói về hoa phượng (tr. 78) và về sát na (tr. 111) cũng là một cách nói.
Đặc biệt hai chữ “nhân dân” nôm na mà bất ngờ. Khi thang máy đưa người lên tầng cao “ngỡ mình ngoài vô tận/ thôi không là nhân dân” (tr. 108). Khi ngẫu bút tháng 5 “ai thăng rồi ai giáng/ mình vẫn là nhân dân” (tr. 140).
Nhân dân trong thơ Cao Xuân Sơn là những người bình thường hòa lẫn quanh ta và ta hòa lẫn quanh họ. Đó lại vẫn là người nhà quê thức dậy trong nhà thơ để anh mong được làm con dế kêu ri ri ri trong cỏ (tr. 47), làm con sóc nhỏ chuyền cành me già (tr. 48). Anh ước được hóa thân thành cỏ xanh xanh xanh (tr. 102), được về với sen “ngàn lời thanh sạch/ thơm miền lấm lem” (tr. 105).
“Và cứ thế bài ca hi vọng” (tr. 118) nhà thơ cất lên khi nhìn vào người mẹ của mình bị người giúp việc lấy hết tiền bạc bỏ trốn ngỡ đâu chút niềm tin còm cõi sau cùng của mẹ cũng bị trấn lột nốt, chẳng ngờ mẹ vẫn thấy ai ai cũng tốt: Và cứ thế, bài ca hi vọng/ mẹ cưu mang, bất chấp vạn dối lừa/ lũ chúng con loi nhoi đạp lên nhau mỗi ngày/ mà thường khi cao giọng/ biết bao giờ mới ra khỏi được thua? Lại một câu hỏi nữa vang lên trong thơ. Lần này nhà thơ hỏi tất cả chúng ta, không chỉ hỏi mình. Và “Bấm chân qua tuổi dại khờ” là cách anh đi tìm câu trả lời. Những bước chân đi khó nhọc, thận trọng, lặng thầm và thanh thản như thơ.
PHẠM XUÂN NGUYÊN chọn và giới thiệu
Điều ước
Càng ngày mẹ càng ít nói cười
lẳng lặng lưng còng, lẳng lặng tóc bạc
chuyện cũ hay quên, áo mới biếng mặc
con cháu tiếng Tàu, tiếng Tây mà nhiều khi không biết mẹ nghĩ gì
Bom đạn xa rồi khốn khó cũng dần qua
cửa nhà ấm êm, láng giềng tử tế
mẹ bảo: thôi, chả mong gì hơn thế
sao nhiều khi vẫn len lén thở dài?
Điều ước nhỏ nhoi con ước ao hoài
lẻn được một lần vào giấc mơ của mẹ
thì cuối đất cùng trời con sẽ
tết này lòng mẹ phương nao?
Lời của lá
Những chiếc lá cuối đông Hà Nội
nhợt tái niềm ngóng đợi
run như môi ai gọi ai về
Những chiếc lá cuối đông Hà Nội
rụng rồi còn khắc khoải
lửa ngún nửa chiều
mấp máy khói vào khuya
Những chiếc lá cuối đông Hà Nội
rơi rơi vồi vội
ai cũng ngỡ mình như có lỗi
líu ríu bàn chân tìm nhau
Những chiếc lá cuối đông Hà Nội
bắc cầu
dìu mùa xuân về trong sương mờ
tí tách…
Cửu vạn
Thiếu đủ thứ trên đời
riêng món mồ hôi
cửu vạn không được phép
Đường dốc, đường rừng, đường đèo… chấp tuốt
việc ít người nhiều
giá nào cũng kết
chủ hàng nào cũng là ông trời
Cũng khi khơ khớ vớ mối lời
bù ế chỏng nghìn cơn ngáp vặt
bước ngẩn, bước ngơ chợt lo vàng mắt
của khó người khôn
tiền dại sao tiền?
Nắng và mưa
ngày và đêm
xa xỉ những khái niệm rỗng toác
cửu vạn là nghiến răng, gồng mình
là bốc, vác, thồ, gùi…
suốt đời hộc tốc
Manh áo miếng cơm bây giờ… ồ, nhẹ hều
nhẹ hều với ai kia
với cửu vạn lô hàng này quá sức
Cửu vạn giấc mơ bước trồi, bước sụt
cửu vạn số phận dặm dài hun hút
hành trình mỗi cuộc người
vui nhỉ
bở hơi tai…
VNQD