Hồ Chí Minh – con người của thiên nhiên

. CAO VĂN HẢI
 

Nhiều thi nhân xưa gắn cuộc đời họ với thiên nhiên để tìm thấy ở đó điểm tựa, cảm hứng, nguồn cội sáng tạo. Bác Hồ của chúng ta cũng vậy, tất nhiên có những điểm mới rất đáng chú ý. Xin kể mấy sự kiện về vấn đề này.

Năm 1946, những ngày đầu ở Pháp, ông Raymông Ôbrắc hỏi Bác về chỗ ăn ở, Người nói: “Chính phủ của ông đã cho tôi một căn hộ lộng lẫy trong một lâu đài gần quảng trường Ngôi sao. Tôi không thích thú cho lắm. Tôi cần một mảnh vườn, mà ở đây lại không có vườn”^[1]. Ngày 15-7-1946, Nhật ký ghi lại Người đến thăm nhà văn Lêô Pônđét, có rừng bao bọc xung quanh “Thanh vắng, mát mẻ. Cây tốt hoa thơm. Ăn cơm rồi, Cụ Chủ tịch kéo ghế nằm dưới gốc cây. Thật đúng câu:

Thảnh thơi vui thú yên hà,

Tùng là bạn cũ, hạc là người quen”^[2].

Những điều ấy chứng minh con người Hồ Chí Minh rất gần với thiên nhiên. Mà thiên nhiên chính là cái đẹp vĩ đại nhất. Điều này hoàn toàn thống nhất với quan niệm thẩm mỹ của Người: cái đẹp nằm trong cuộc sống. Đồng chí Nông Văn Lạc nhớ lại (Thanh Hồng ghi - Niềm vui nhất đời tôi): “Rừng núi ở đây có nhiều cảnh đẹp lắm. Xung quanh tôi là cây cối, là rừng núi, và trước mắt tôi là con suối trong xanh vẳng lên tiếng róc rách của nước chảy. Rồi thì nghe tiếng chim kêu, vượn hú... Bên phải tôi là cái lều của ông Ké đang hứng lấy những tia nắng thu, càng trông càng vui mắt”^[3]. Nhà nhiếp ảnh Đinh Đăng Định kể lại: “Cơ quan đóng ở giữa rừng, nhưng Phủ Chủ tịch vẫn rất đàng hoàng. Một ngôi nhà bốn mái lợp bằng cỏ tranh giản dị, đẹp. Ở giữa làm phòng họp. Bên phải là nhà làm việc của Hội đồng Chính phủ. Bên trái là nhà tiếp khách. Phòng làm việc của các nhân viên cao cấp xa xa xung quanh.

Có thể nói địa thế nơi đóng của Phủ Chủ tịch rất đẹp. Có núi, có đồi, có suối nước bốn mùa trong vắt. Mùa đông kín gió, mùa hè gió nồm nam thổi lộng. Lại có một khoảng đất rộng đủ tăng gia, chơi bóng. Ai vào cũng có cảm giác Phủ Chủ tịch ở một đồng bằng thơ mộng”^[4].

Theo đồng chí Dương Đại Lâm (Lữ Huy Nguyên ghi - Bác Hồ đến bản tôi) thì chính tự tay Bác sáng tạo ra cái đẹp, cảnh đẹp: “Những ngày ở đầu ở Khuổi Nặm, Người đã bắt tay vào sửa sang chỗ ở. Gần lán, chỗ khe nước chảy có những đống cát nhỏ, Người đào đất thành cái hồ nhỏ, lấy nhũ đá ở các hang đá về xếp thành núi non bộ cũng có hang, khe, đỉnh, có yên ngựa, có vách đá cheo leo. Một cái cầu bắc bằng cây lau từ bờ hồ ra chỗ chân núi, chung quanh hồ trồng cây, cỏ trông như bức tranh “sơn thuỷ hữu tình”. Đồng chí Bảo An lấy đá gan gà đẽo thành một con cò lửa con rất khéo, con cò vươn cổ nhìn xuống hồ như đang rình bắt tép. Già Thu lại gọt chiếc thuyền gỗ nhỏ thả xuống nước, trôi bập bềnh rất đẹp”^[5].

Qua lời kể của đồng chí Nguyễn Khánh Toàn chúng ta lại hình dung Hồ Chí Minh là con người của thiên nhiên: “Bác không cần nhà cao cửa rộng. Một túp lều, có khi dựng cao lên như một cái chòi, rộng chừng 10 mét vuông, đủ để đặt cái giường tre, cái bàn cũng bằng tre vừa là bàn làm việc, vừa là bàn ăn và vài chiếc ghế tre... Đồng chí Vũ Kỳ dắt tôi chui qua một lùm cây um tùm. Ra khỏi lùm cây thì... trước mặt tôi hiện ra, như từ dưới đất mọc lên hay từ trên trời rẽ mây xuống một ông già mảnh khảnh, râu dài, tóc hoa râm, trên khuôn mặt gầy, giữa đôi mắt long lanh, nở ra một nụ cười phúc hậu, đứng trên thềm nhà đợi tôi”^[6].

Dưới cái nhìn của Rôman Các-men, Đạo diễn điện ảnh Nga thì ngôi nhà nhỏ bé trong kháng chiến của vị Chủ tịch không khác gì trăm nghìn ngôi nhà khác của nông dân Việt Nam. Theo ông, “nên gọi ngôi nhà ấy là một “ngôi nhà đất”: nền bằng đất, mái bằng lá cọ, không có một mảnh tường nào. Xung quanh là rừng, tiếng chim ríu rít, tiếng lá chuối soàn soạt và tiếng tre kẽo kẹt nghe thầm lặng. Hồ Chủ tịch cười đưa tay chỉ ngôi nhà đơn sơ và bảo chúng tôi: “Đấy, dinh Chủ tịch trời tối thì ở ngoài hiên, khi trời mưa thì ở trong buồng ngủ”^[7]. Câu trả lời cho thấy phong cách cực kỳ giản dị nhưng cũng đầy chất nghệ sỹ của một nhà cách mạng lớn, một nghệ sỹ lớn.

Theo đồng chí Phạm Văn Đồng, khi làm Chủ tịch Nước bữa ăn của Bác rất đạm bạc, khó tưởng tượng với nhiều người. Trong kháng chiến thì bữa ăn ngày thường của Người lại cực kỳ đơn giản, không khác gì bữa ăn của những người dân nghèo nhất. Đồng chí Lê Quảng Ba kể (Cao Bá Sánh ghi): “Lương thực do đồng bào giúp đỡ thường là gạo, ngô (bắp bẹ) xay nhỏ và muối. Có hôm thấy gạo hết, Bác bảo chúng tôi nấu cháo ngô (cháo bẹ) ăn thay bữa. Còn rau xanh chủ yếu là măng tự kiếm trong rừng. Có hôm câu được con cá hoặc hái được của tôi như thế này đấy”^[8].

Sau cuộc kháng chiến chống Pháp thắng lợi, Chính phủ ta chuyển về Hà Nội. Nhưng nơi ở của Bác Hồ làm ngạc nhiên nhiều vị khách nước ngoài, chẳng hạn như nhà văn Úc, U. Bớcsét hỏi Người về sinh hoạt ngày thường: “Câu trả lời của Người làm cho tôi kinh ngạc: “Lúc nào ít rau rớn (loại giống cây dương sỉ mọc ven bờ suối) thì bữa ăn được cải thiện và ngon miệng hơn. Một hôm Bác và chúng tôi đang ăn cháo ngô, có người nói đùa đây là bánh đúc, thì Bác ung dung đọc mấy câu thơ: Sáng ra bờ suối tối vào hang…”^[9]. Bữa ăn nghèo nhưng không thiếu chất nghệ sỹ. Đồng chí Đinh Đại Toàn kể (Nông Minh Châu ghi): “Trên đường đi Bác thường cho chúng tôi nghỉ ở những nơi nào có suối mát. Trong lúc nghỉ tôi lấy ca nấu nước uống. Nếu đúng bữa cơm thì nấu nước uống xong mới nấu cơm. Cách nấu thức ăn cũng được Bác chỉ dẫn, ít “đồ hộp Việt Minh” và thả rau xanh vào, thế là thành một bát canh ngọt”^[10]. “Đồ hộp Việt Minh” là thứ Bác tự nghĩ ra: một cân sườn lợn băm nhỏ rang mặn với muối, cho vào ống nứa. Bác cùng các đồng chí chẳng khác gì những nhà thơ đi thưởng ngoạn cảnh núi rừng, có bữa ăn thanh đạm giữa nơi rừng núi: “Nghe câu chuyện đến đây, chúng tôi rất hồi hộp. Nhưng xem đồng hồ vừa đúng 11 giờ. Cũng vừa gặp một con suối quanh co với những tảng đá lô nhô, nước chảy trong vắt, hai bên bờ có nhiều cây cổ thụ rải bóng mát êm đềm như những bức màn khổng lồ. Thiên nhiên như tỏ ý ân cần mời khách đi đường tạm nghỉ bước. Bác cháu chúng tôi ăn xong cơm nắm, rồi với thú vị “màn trời chiếu đất” ngủ trưa một giấc ngon lành”^[11].

Là người làm việc ở Văn phòng Bác từ 1949 đến 1954, đồng chí Dương Thúy Liên kể (Phạm Thị Lại ghi) bữa ăn của Bác giản dị nhưng đẹp, tinh tế, và rất Việt Nam: “Bác cháu cùng ăn rất vui. Bác đưa ra nhận xét: Gia vị đối với các món ăn Việt Nam rất quan trọng. Thiếu gia vị món ăn giảm giá trị rất nhiều...

… Bác rất thành thạo trong việc chế biến các món ăn và trình bày các món ăn cho đẹp, hấp dẫn. Hồi ở Việt Bắc, có lần đi công tác, Bác cháu dừng lại bên bờ suối nấu ăn. Bác bảo các chú nấu cơm để Bác rán trứng cho. Bác làm rất thành thạo. Trứng rán xong mà cơm chưa chín, trong lúc chờ đợi Bác cắt khoanh trứng bày lên đĩa thành hình rất đẹp, nhìn đĩa thức ăn sinh động hẳn lên. Anh em cười thán phục. Bác bảo: “- Khi có điều kiện làm cơm ngon hơn, đẹp hơn thì cứ làm”^[12]. Như vậy bữa ăn của Bác thanh đạm nhưng rất “nghệ thuật”!

Thủ tướng Phạm Văn Đồng kể Bác Hồ rất thích hoa và thường hay kể chuyện ở Nga cũng như ở các nước Âu Mỹ, “người ta dùng máy bay chở các thứ hoa ở xa về để trang điểm đời sống hàng ngày ở các đô thị lớn”^[13]. Hầu hết các vị khách nước ngoài là văn nghệ sỹ được gặp và nói chuyện với Bác Hồ, khi miêu tả lại nơi sinh hoạt của Người đều nhắc đến chi tiết bàn làm việc luôn có hoa tươi. Đây là lời nhà văn Bungari Blaga Đimitrôva: “Bắt gặp tôi đang chăm chú nhìn lọ hoa hồng - Ở đây hoa hồng được coi là sự chúc mừng đối với Tổ quốc tôi - Người nói bằng lời nói dễ hiểu rằng trong mọi hoàn cảnh, Người vẫn được lọ hoa hồng đặt lên bàn làm việc. Chỉ có sự hà khắc trong nhà tù mới tước mất thói quen đó của Người. Lúc này tôi mới nhận thấy hết ý nghĩa những bông hoa hồng nảy nhuỵ, tỏa hương trên chiếc cầu nối liền hai nước xa xôi chúng ta như thế nào”^[14]. Mađơlen Ripphô, nữ nhà văn, nhà hoạt động xã hội Pháp nhớ lại: “Thời kỳ đó, Bác Hồ thường tiếp khách vào buổi sáng tinh sương trong những ngôi nhà nhỏ ở khu vườn Phủ Chủ tịch. Những cây hoa hồng trồng làm cảnh, được chăm sóc cẩn thận, nói lên rằng bất chấp bom đạn, Việt Nam vẫn thách thức (với kẻ thù) và tin chắc vào thắng lợi của mình”^[15].

Điều đặc biệt đến mức trở thành thông lệ là Bác luôn tặng hoa cho mỗi vị khách, vẫn theo lời của Mađơlen Ripphô: “… cứ sau mỗi cuộc gặp gỡ trong chốc lát… Người lại tặng khách một bông hoa hồng trước khi Người trở về với công việc hàng ngày. Cho nên chỉ cần nhìn thấy một đại biểu nào đó của nước bạn, trong khi trở về khách sạn ở gần Hồ Gươm - dành riêng cho khách nước ngoài - mà tay cầm một trong những đóa hoa hồng đó, là tôi có thể đoán biết rằng Hồ Chủ tịch đang có mặt ở Hà Nội”^[16].

Bác thích hoa và Bác tự tay trồng, chăm bón cho hoa. Với tình yêu hoa thật sự cùng với trí nhớ siêu việt của mình nên chúng ta chẳng ngạc nhiên khi ai đó lại hái hoa từ chính vườn của Bác để tặng Bác. Câu chuyện của sau chứng minh điều này. Có mấy cán bộ đến tặng hoa Bác nhân một dịp sinh nhật: “… Bác lại nhìn bó hoa, Người hỏi tiếp luôn câu nữa: - Hoa của Bác, sao các chú lại lấy tặng Bác? Bị câu hỏi đột ngột, chúng tôi mất hết thế chủ động. Đồng chí đại biểu cố gắng chữa thẹn: - Dạ, hoa…

- Cháu này vụng chèo, lại khéo chống! Hoa của Bác là hoa đoàn kết nên nhiều màu sắc, bông đỏ, bông hồng, Bác trông thấy là Bác nhận ra ngay…”^[17].

Nhà văn Sơn Tùng kể, hoa có ở xung quanh nhà Bác, có ở cả các đường xà ngoài vườn, “Những nhành hoa của loài hoa leo đã đan khắp các đường xà thành giàn hoa hình bán nguyệt”^[18]. Nhưng sở thích cá nhân của Người cũng luôn điều chỉnh để phù hợp với cái chung, lợi ích chung. Tác giả Trần Lê Xuân kể, về thăm quê, Bác dặn: dọc đường nên trồng phượng, vì phượng có bóng mát, hoa đẹp, không nên trồng nhãn, vì trồng nhãn, các cháu trèo hái có thể ngã què”. Và Bác tặng một gói hạt giống phượng để xã gieo trồng. Nhưng trong vườn nhà ở Kim Liên, Bác dặn chỉ nên trồng hoa khoai hoa đậu^[19]. Như vậy quan niệm về cái đẹp của Bác luôn hài hoà với vẻ đẹp chung. Ví như ở vườn nhà Bác cũng nên chỉ trồng “hoa khoai hoa đậu” vì vừa hợp với cảnh quê, bình dị, dân giã và lại khuyến khích tăng gia sản xuất.

Đó là một món quà nhiều ý nghĩa. Nghệ sỹ ngâm thơ Trần Thị Tuyết bồi hồi nhớ lại: “Bác đứng lên cầm những bông hồng bạch để ở đĩa trang trí trên bàn, tặng chúng tôi mỗi người một bông. Chúng tôi sung sướng quá! Đồng chí thư ký của Bác còn cho chúng tôi biết đấy là hoa trong vườn Bác, do tay Bác trồng và ngày ngày Bác tưới”^[20]. Hình như Bác muốn các nghệ sỹ, nhất là các nữ nghệ sỹ đều đẹp qua cách Bác tự tay mình “trang điểm” cho họ. Nghệ sỹ ưu tú Tú Lệ kể: “Hôm đó là một chiều mùa xuân nắng ấm, hoa quanh nhà Bác đang nở rộ đủ sắc màu, mùi hoa tỏa ra thơm thoang thoảng, làm cho chúng tôi có cảm giác như lạc vào cõi thần tiên. Bỗng chợt thấy Bác xuất hiện... Chúng tôi chạy lại ôm lấy Bác. Bác bảo anh Vũ Kỳ chọn hai bông hoa trắng đưa cho Bác cắm lên mái tóc chúng tôi...”^[21].

C.V.H