Lần đầu tiên có một Triển lãm nghệ thuật quy mô giới thiệu tới công chúng bộ sưu tập 365 tác phẩm điêu khắc nhỏ và 9 tác phẩm lớn độc bản cùng 15 bức tranh sơn dầu độc đáo của 15 họa sĩ đương đại với cùng một chủ đề về linh vật mèo với những đường nét, phong cách ấn tượng.
Triển lãm nghệ thuật “Nhân Dân - Quý Mão 365” đã diễn ra tại Tòa soạn Báo Nhân Dân (71 Hàng Trống, Hoàn Kiếm, Hà Nội), ngày 11/1/2023. Toàn bộ không gian triển lãm thể hiện cuộc hội ngộ đậm chất nghệ thuật với các tác phẩm điêu khắc và hội họa. Những sắc màu biến ảo của linh vật mèo qua 365 nhịp mặt trời biểu trưng cho niềm khát khao, ước vọng cống hiến, sáng tạo không ngừng để năm mới ấn tượng hơn, bứt phá hơn.
3 hoạ sĩ họ Lê hội ngộ bởi mèo
Về điêu khắc, triển lãm giới thiệu trọn bộ sưu tập 365 tác phẩm điêu khắc mèo của ba họa sĩ cùng mang họ Lê: Lê Đình Nguyên, Lê Thiết Cương và Lê Minh Trí. Được biết đến với biệt danh Nguyên “Trâu” bởi suốt hành trình sáng tạo, Lê Đình Nguyên say sưa với: Trâu cổng làng, Trâu cơm, Trâu xe thồ, Trâu giậm, Trâu áo tơi, Trâu tời, Trâu diều sáo, Trâu kẻng bom, Trâu đồng hồ quả lắc phát ra tiếng tích tắc vui tai, Trâu xe máy vespa, Trâu pháo, Trâu dàn, Trâu xay v.v… Năm 2023, giới làm nghề và công chúng hết sức ngỡ ngàng khi họa sĩ lại say sưa với mèo. Ông từng dự định không làm mèo trong năm nay và khẳng định: “Đời tôi, chưa từng điêu khắc một con mèo nào cả!”. Nhưng trước lời mời nhiệt thành và tính chất nghiêm túc của dự án, họa sĩ buộc phải trăn trở. Hai ngày sau, ông thông báo: “Có mèo rồi!” và chính thức nhận lời.
Dáng mèo đầu tiên trong chuỗi linh vật là “Mèo ngồi”. Những chú “Mèo ngồi” ung dung, tự tại nối nhau từ xưởng ra ngoài sân “tắm nắng”. Nghệ thuật, không nghĩ đến thì thôi, đã bắt nhịp rồi thì hết ý tưởng nọ nối ý tưởng kia ra đời. Đang làm Mèo ngồi, họa sĩ chợt nghĩ đến Mèo cày. Thấp thoáng trong câu chuyện ấy là hình ảnh “chú mèo đi hia” trong văn học Pháp nổi tiếng khắp thế giới. Cái hay, nét lấp lánh trong câu chuyện là một mèo rất thông minh, luôn đem lại tài lộc, niềm vui cho mọi người. Song hầu hết tranh vẽ minh họa cho câu chuyện thiên về kiểu phim hoạt hình, mèo đứng hai chân như người. Lê Đình Nguyên muốn vẫn là chú mèo thông minh, tài lộc, nhưng phải là mèo của Việt Nam, phải tiêu biểu cho phong cách điêu khắc của Nguyên “Trâu”. Thế là Mèo cày ra đời, được họa sĩ đặt ở thế nằm ngang. Cùng khi đó, sự chuyển động ào đến. Mèo cày bập bềnh như nhịp nôi, như cánh võng. Mèo chuyển động, lưỡi cày chuyển động theo. Một vẻ đẹp lạ lùng, ẩn dụ, thuần Việt và gợi nhiều liên tưởng. Xong Mèo cày, họa sĩ lại “sục sôi” sáng tạo hai thế Mèo đứng, Mèo trăng. Mèo đứng oai phong, vững chãi, uy lực. Mèo trăng với khuôn mặt hình trăng khuyết mơ màng, lí lắc, gợi cảm hứng đồng quê, ký ức, nhớ nhung. Sự tinh nghịch, uyển chuyển, cuốn hút… được khai thác tối đa với tạo hình phối trộn đa dạng vật liệu (từ giấy dó nghiền trộn với đất sét rồi ép khuôn, bồi báo Nhân Dân cũ rồi phủ nhiều lớp sơn ta, sau đó vẽ điểm bằng sơn nhũ vàng cao cấp). Bên cạnh đó, không thể không kể tới những vật liệu đặc biệt khác cùng cách xử lý rất “quái” đã gắn liền với thương hiệu Nguyên “Trâu”, như: vỏ đạn pháo, sắt hàn, thạch cao nha khoa đẽo... Không dừng lại ở đó, ông còn đặc biệt góp vào triển lãm 9 tác phẩm lớn độc bản, gồm: cụm 8 tác phẩm mang tên Mèo đi chơi Tết và một tác phẩm Mèo đi học. Đây đều là những tác phẩm sắp đặt có chuyển động, âm thanh và ánh sáng, mang lại hiệu ứng thưởng thức cao nhất cho công chúng. Công tắc điện bật lên, ánh sáng tỏa bừng, réo rắt tiếng nhạc trong như suối: Hương rừng thơm đồi vắng/ Nước suối trong thầm thì/ Cọ xoè ô che nắng/ Râm mát đường em đi. Vẻ đẹp tuổi thơ, thôn dã, mộng mơ hiện ra trên nền chất liệu bằng vỏ bom đạn tạo nên bao sự ngỡ ngàng, thán phục. Họa sĩ đã miệt mài đến quên ăn quên ngủ từ đầu tháng 7/2022 đến đầu tháng 1/2023 để đưa linh vật Mèo đến với công chúng.
Một nhịp điệu khác của triển lãm là các tác phẩm điêu khắc màu của hai họa sĩ Lê Thiết Cương - Lê Minh Trí được thể hiện trên nền phôi gỗ xà cừ, với lớp báo cũ được bồi dán rồi sau đó phủ màu, vẽ tranh bằng chất liệu acrylic. Họ thuộc hai thế hệ khác nhau nhưng có sự phối hợp nhịp nhàng giữa những chi tiết chọn lọc đầy ngẫu hứng từ các trang báo cũ với họa phẩm đương đại. Tất cả tạo nên sự hòa quyện, tương hỗ để tạo nên tổng thể ấn tượng.
Chọn xà cừ là nguyên liệu làm phôi gỗ vì thích cảm giác “cầm nặng tay”, những con mèo của Lê Minh Trí toát lên vẻ đáng yêu, tinh nghịch với thân hình bụ bẫm, chân ngắn, đầu bẹt nghiêng nghiêng duyên duyên. Lê Minh Trí bén duyên với điêu khắc pha hội họa-điêu khắc màu từ triển lãm nhóm Con giống cùng các tên tuổi Lê Ngọc Thuận, Vũ Hữu Nhung và Lê Thiết Cương mới từ giữa năm 2022, nhưng anh đã quyết định chọn hướng đi đó cho hành trình nghệ thuật kế tiếp, sau quãng thời gian dài thử sức ở mảng thiết kế đồ họa. Nói về gạch nối liên kết trên những sản phẩm đồng sáng tạo, họa sĩ Lê Thiết Cương cho rằng, đó không chỉ là sự kết hợp giữa hai cá nhân, mà còn là sợi dây gắn kết giữa truyền thống và hiện đại.
Hòa nhịp sắc màu…
Đồng hành cùng vẻ đẹp của điêu khắc, triển lãm đánh dấu sự xuất hiện của 15 tên tuổi họa sĩ đương đại nổi tiếng của Việt Nam gồm: Lương Xuân Đoàn, Phạm Luận, Phạm An Hải, Lê Trí Dũng, Đào Hải Phong, Nguyễn Văn Đức, Tùng Nguyễn, Nguyễn Minh, Vũ Đình Tuấn, Phạm Hà Hải, Nguyễn Minh Quân, Đỗ Hiệp, Trần Thị Trường, Mai Xuân Oanh, Đặng Tiến với 15 tác phẩm đặc sắc. Tương tự điêu khắc, các bức tranh cũng được mix với những trang báo cũ hoặc vẽ về trang báo, chứa đựng chi tiết mang dấu ấn của báo… như một thông điệp về sự hòa nhịp, chuyển động báo chí với hơi thở đời sống nghệ thuật, xã hội.
Họa sĩ Lương Xuân Đoàn, Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam cho biết, khi nhận lời mời tham gia dự án, ông cảm thấy “thách thức đầy ắp” bởi sau đại dịch Covid-19, cũng như nhiều đồng nghiệp, họa sĩ khá bận rộn với các chuyến đi, dự án. Tới khi cảm thấy “không thể lùi được nữa” thì ý tưởng chợt ùa đến một cách rất tự nhiên, trong trẻo. Tác phẩm Năm Mèo của ông thu hút bởi hình ảnh hao chú mèo con thơ ngây được vẽ với gam mầu nâu của đất quê, trên nền trắng của bầu trời. Ông vẽ với niềm hi vọng về một tương lai tốt đẹp đến với bất kì ai, nhất là những người trẻ tuổi. Mỗi người đều có quyền hưởng sự trong trắng, lành sạch của đời sống xã hội, không phải chịu tổn thương, dù chỉ là một vết xước trên da thịt. Họa sĩ Lương Xuân Đoàn nhấn mạnh, ông xúc động trước dự án lần này bởi đó là cuộc hội tụ, lan tỏa tinh thần nhân văn, tình cảm yêu thương và sáng tạo nghệ thuật không giới hạn của các nghệ sĩ và công chúng.
Khung cửa của Phạm Luận là một tác phẩm đặc biệt được thể hiện bằng chất liệu sơn dầu. Căn phòng ấm áp, bình yên có góc nhìn ra ô cửa sổ với những tán lá sắp chuyển mùa, đường nét nhà thờ uy nghiêm cổ kính. Đóa hoa xuân rực hồng, tờ báo quen thuộc bên chú mèo cặp mắt hiền lành, vô ưu, bộ lông muốt mềm như một cuộn mây, một nhịp gối êm… mang đến cảm giác nhẹ nhõm, tin cậy và nguồn yêu thương đang chầm chậm trào dâng. Vẫn là những gam mầu quen thuộc, ấn tượng, như chứa đựng hào quang trong tranh Đào Hải Phong, Đêm Quý Mão lay động bởi hình ảnh bức tường của những ngôi nhà giản dị, của hoa đào thắm, của một con mèo trắng muốt trên mái nhà mầu cam. Một mùa xuân đầy giản dị, ấm nồng, viên mãn. Mèo xuất hiện chính nơi vệt sáng, giao hòa giữa trời và đất, giữa không gian, thiên nhiên đang nồng ấm căng đầy. Mọi thứ như được kéo xích lại gần hơn, bằng hơi ấm tỏa lan nơi vệt sáng.
Công chúng yêu nghệ thuật cũng ấn tượng với tác phẩm Mèo của Đặng Tiến. Bằng chất liệu bột màu trên giấy, ông khắc họa một con mèo đen tinh anh, khác lạ. Họa sĩ vẽ với tinh thần đơn giản nhất, bằng hình dung và cảm xúc trong đầu, về con mèo đã biết chờ mình từ thuở còn đi học. Quý Mão 2023 của Phạm An Hải cuốn hút qua từng đường nét, khuôn dáng mạnh mẽ, đậm sâu, sắc màu độc đáo. Một đôi mắt mèo như ngọc nổi bật trên nền xanh vàng khỏe khoắn, giao hòa giữa cổ điển và hiện đại. Ám gợi, bâng khuâng, nhung nhớ là cảm xúc của nhiều người khi ngắm tác phẩm Tam thể sắc hồng của Phạm Hà Hải. Trong khi đó, Chào ngày mới của nhà văn-họa sĩ Trần Thị Trường lảnh lót, trong veo, hồn nhiên, con mèo như trẻ thơ mở mắt biếc đón chào mùa xuân mới. Hoa xuân của Tùng Nguyễn và Mùa xuân của Vũ Đình Tuấn với hình ảnh mèo bên hoa, mèo đầy màu sắc gọi về bao nao nức, chộn rộn, chói ngời. Chú mèo và đóa trà mi của Nguyễn Minh Quân vẽ trên nền báo cũ lại là một chú mèo ngạo nghễ, uy dũng với hai mầu đen và trắng bên những đóa trà my đang độ căng tràn, viên mãn nhất giữa tiết xuân.
Là người đưa ra ý tưởng và trực tiếp triển khai dự án mang tính đột phá này, nhà báo Phan Thanh Phong, Trưởng ban Nhân Dân hằng tháng (Báo Nhân Dân) nhấn mạnh, sự hiện diện trở lại của những trang báo cũ trên các tác phẩm điêu khắc như một hành trình nối dài sức sống của tờ báo, để rồi ngay trong nhịp sống hiện tại và tương lai đều có bóng dáng quá khứ. Nhờ đó, chúng ta có thể tìm lại những giờ khắc lịch sử, những phút giây lắng đọng, những yêu thương đã đi qua khi chiêm ngưỡng một tác phẩm nghệ thuật chứa đựng sẵn trong nó bản “căn cước kí ức” với đầy đủ sự nâng niu, trân trọng.
Một số tác phẩm trong triển lãm “Nhân Dân - Quý Mão 365”:
Bài và ảnh: MAI PHƯƠNG
VNQD