Các dịch giả văn học từng đạt nhiều giải thưởng trong những năm qua gồm Jennifer Croft, Anton Hur và Bruna Dantas Lobato đang chuyển sang xuất bản những tác phẩm riêng với tư cách tác giả.
Theo nhiều thước đo, Bruna Dantas Lobato thực sự là một ngôi sao văn học. Ở tuổi 33, tên tuổi người Mĩ gốc Brazil này đã xuất bản một loạt dịch phẩm hư cấu lẫn phi hư cấu từ tiếng Bồ Đào Nha sang tiếng Anh. Năm ngoái, cô đã chiến thắng Giải Sách quốc gia cho tác phẩm văn học dịch. Nhưng cô cho biết luôn có câu chuyện nào đó vẫn còn thiếu sót trong sự nghiệp riêng, và đó chính là tác phẩm do bản thân mình chấp bút viết ra. Với tiểu thuyết đầu tay dự kiến ra mắt vào tháng 10 tới mang tên Blue Light Hours xoay quanh một sinh viên người Brazil nhận thấy mối quan hệ gần gũi của mình với mẹ bị thu hẹp lại thành màn hình máy tính khi cô chuyển đến New England để học đại học, thì điều nói trên đã được hoàn thành.
Các dịch giả nổi tiếng đang tìm cách khẳng định tên tuổi
Labato chia sẻ: “Tôi muốn viết loại tiểu thuyết mà bản thân mình chưa từng tìm thấy”. Việc biết hai ngôn ngữ, cô nói thêm, cho phép cô “chơi đùa với các phong cách và thể loại khác nhau để kể câu chuyện của mình”. Và nữ dịch giả không hề đơn độc.
Một nhóm ngày càng đông đảo các dịch giả đang mở rộng mình sang việc tự sáng tạo ra các văn bản gốc cũng gọi tên Jennifer Croft - người nổi tiếng với các dịch phẩm của tiểu thuyết gia Ba Lan đoạt giải Nobel Văn chương Olga Tokarczuk. Cô đã đã xuất bản The Extinction of Irena Rey vào tháng 3 năm nay. Ngoài ra còn có Lily Meyer với Short War, Anton Hur - người đã chuyển ngữ Chung Bora và lọt vào vòng đề cử giải Booker Quốc tế cho tập truyện ngắn Con thỏ nguyền rủa - với Toward Eternity...
Theo đó, những điều nói trên không quá bất ngờ, khi không một ai coi việc dịch thuật tách biệt khỏi hoạt động sáng tạo mà đó chính là nền tảng để định hình tiếng nói của họ với tư cách nhà văn. KE Semmel, một dịch giả người Đan Mạch có tiểu thuyết đầu tay The Book of Losman sắp sửa ra mắt vào tháng 10 tới, đã chia sẻ rằng việc làm dịch giả là nền tảng quan trọng cho công việc viết lách của mình.
Croft cũng đồng tình với nhận định này. Cô chia sẻ việc dịch là “một phần của quá trình ‘thụ phấn chéo’. Do đó hoàn toàn bình thường khi các dịch giả có thể trau dồi nghề nghiệp của mình bằng cách viết sách, và tôi rất vui khi thấy ngày càng đông đảo dịch giả đang làm việc này.”
Và điều ngược lại chắc chắn là đúng, khi các tác giả như Cicero, Tobias Smollett và Gustave Flaubert cũng đã thử mình ở việc dịch thuật, còn đương đại hơn, Vladimir Nabokov, Jorge Luis Borges và Italo Calvino cũng làm điều đó. Bậc thầy Haruki Murakami cũng từng nói rằng việc dịch Đại gia Gatsby sang tiếng Nhật là ảnh hưởng lớn nhất đến các tác phẩm của ông, trong khi dịch giả Anita Raja cũng được nhiều người đồn đoán là danh tính thực của Elena Ferrante.
Saskia Vogel, một dịch giả sống tại Berlin, người có cuốn tiểu thuyết đầu tay Permission được xuất bản năm 2019, cho biết: “Khi làm việc với nhiều giọng nói và phong cách khác nhau, cuối cùng ta sẽ tự hỏi: ‘Đâu là giọng nói của mình?’”.
Năm 2016, dịch giả Idra Novey đã trả lời câu hỏi đó bằng tác phẩm đầu tay mang tên Ways to Disappear, một tiểu thuyết xoay quanh cuộc sống của một dịch giả. Sau đó, cô tiếp tục ra mắt 2 tiểu thuyết khác. Dịch giả kì cựu Peter Constantine cũng đã ra mắt The Purchased Bride được xuất bản vào năm ngoái, lấy cảm hứng từ cuộc đời bà mình khi kể câu chuyện của một phụ nữ trẻ chạy trốn khỏi sự sụp đổ của Đế chế Ottoman. Jeremy Tiang, dịch giả tiếng Trung và là một nhà viết kịch, cũng đã xuất bản tập truyện ngắn It Never Rains on National Day vào năm 2015 và cuốn tiểu thuyết State of Emergency vào năm 2018...
Được biết đã có một sự thúc đẩy đặc biệt về sự chuyển đổi vai trò của các dịch giả diễn ra vào năm 2021, khi Croft dẫn đầu chiến dịch đưa tên của họ - vốn từ lâu bị “chôn vùi” trên trang bản quyền bên trong những cuốn sách dịch - lên trên trang bìa. Việc công nhận tên tuổi đi kèm theo này có thể đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc xuất bản tác phẩm của riêng chính họ.
Croft, Hur, Dantas Lobato và Meyer đều trưởng thành trong trong bối cảnh những biến động chính trị xã hội vẫn tác động đến bối cảnh văn học dịch tại Mĩ sau ngày 11/9. Bằng công việc của mình, họ đã cam kết trung thành với sự đối thoại và hiểu biết xuyên quốc gia. Hur cho biết: “Bản dịch đặt ra câu hỏi về vai trò của văn học trong xã hội và văn hóa”. Được biết anh cũng là thành viên sáng lập nhóm dịch thuật Smoking Tigers - một tổ chức ủng hộ nền văn học Hàn Quốc sáng tạo, thoát khỏi lề thói truyền thống.
Và niềm tin đó đã được thể hiện đầy đủ trong Toward Eternity, khi đó là câu chuyện tình kéo dài nhiều thiên niên kỉ, nhấn mạnh vào khả năng phục hồi của thiên nhiên trước nạn diệt chủng. Nó đã biến đổi văn xuôi thành thứ gì đó giống như một ngôn ngữ mới. Lí do khiến Hur đặt bối cảnh chính ở Nam Phi thời hậu phân biệt chủng tộc cũng mang ý nghĩa rất lớn. Nó đại diện cho bán đảo Triều Tiên vốn bị chia cắt: “Chúng tôi là một quốc gia vẫn đang chia rẽ. Mặc dù Nam Phi có nhiều khác biệt với Nam-Bắc Hàn, nhưng nó ít nhiều có sự tương đồng hữu hình nào đó”.
Trong khi đó Short War của Meyer lại khám phá một thế giới phản địa đàng khác, khi quay ngược lại 5 thập kỉ lúc Mĩ vẫn đang hậu thuẫn cho “sân sau” của mình bằng việc mang đến chế độ cai trị tàn bạo của nhà độc tài Augusto Pinochet tại Chile. Trước khi đến đó với tư cách là một học sinh trao đổi vào năm 2008, Meyer đã chia sẻ rằng: “Tôi biết rằng chế độ Pinochet đã tồn tại 17 năm, nhưng không hề biết Hoa Kì đã giúp củng cố sức mạnh của nó.”
Ý tưởng của cô về Short War xuất phát từ chính quyết tâm biến những tiết lộ đó thành một cuốn tiểu thuyết, và trong quá trình nghiên cứu tiếng Tây Ban Nha, cô đã trở thành dịch giả văn học. Nữ tác giả chia sẻ: “Với tư cách là một nhà văn, việc dịch rất quan trọng với tôi”, bởi “các kĩ năng của hai vị trí tương đối giống nhau, khi phải quan tâm đến từng câu, phải có khả năng chơi chữ, phải hiểu bối cảnh mình đang trải qua, ngoại trừ việc dịch mang tính cộng tác nhiều hơn.”
Cũng thuộc nhóm này, tuy vậy, “quỹ đạo” của Dantas Lobato lại đi ngược lại so với Meyer. Sự thành thạo tiếng Bồ Đào Nha và tiếng Anh đã giúp cô giành được nhiều học bổng và bằng Viết văn sáng tạo tại Đại học New York. Nữ tác giả - dịch giả cho biết: “Việc thực hành song ngữ đã biến đổi tôi thành một nhà văn. Tôi thấy những gì mình dịch vẫn đang ẩn chứa dòng chữ của cuộc đời mình”. Khi viết tiểu thuyết, Dantas Lobato cho biết cô phải vật lộn với những gì bản thân nhận ra là đã xuất hiện trong các tác phẩm bản thân đã dịch.
Theo quan điểm của giới quan sát, sự chuyển hướng sang sáng tạo các tác phẩm riêng của những dịch giả như Dantas Lobato, Croft, Hur và Meyer “chỉ là phần nổi của tảng băng chìm khi các dịch giả cảm thấy bản thân ngày càng được trao nhiều quyền lợi hơn”. Và trong tương lai, xu hướng nói trên đang được kì vọng sẽ ngày càng phát triển, từ đó mang đến những tiếng nói văn chương giao thoa độc đáo, không chỉ đến từ nền tảng của các nhà văn, mà còn đồng thời là nền văn hóa mà họ nghiên cứu và đắm mình vào công việc dịch thuật.
TRIỀU DƯƠNG dịch theo The New York Times
VNQD