. KIỀU BÍCH HẬU
Cuối năm 2023, truyện ngắn Vượt lũ của tôi đã đoạt giải Ba trong cuộc thi sáng tác về đề tài “sống đẹp” do Báo Thanh niên tổ chức. Niềm vui sướng và tự hào không thể diễn tả khi tôi nhận được thông báo này trong lúc đang dự Liên hoan thơ quốc tế tại Kuala Lumpur. Tôi đã chia sẻ tin vui này với nhà thơ Trần Nhuận Minh, người cùng tôi được mời đến Malaysia tham dự sự kiện văn chương quốc tế. Ông bắt tay tôi chúc mừng và nói: “Tuyệt vời! Em xứng đáng. Anh và Khoa (nhà thơ Trần Đăng Khoa) nhìn nhận không sai về em!” Câu nói này của ông khiến tôi vui như được cộng thêm một giải thưởng nữa.
Tác phẩm Vượt lũ của tôi đã được in trong một cuốn sách tập hợp những tác phẩm đoạt giải. Tại lễ trao giải, tôi đã được tặng một bản sách đó. Sau khi trở về từ thành phố Hồ Chí Minh, tôi đã quyết định tặng bản sách đó tới người đã trở thành nguồn cảm hứng và là nguyên mẫu để tôi viết truyện ngắn Vượt lũ. Ông là một dược sĩ đã ngoài 70 tuổi, người mà tôi và các thành viên nhóm Nữ dịch giả Hà Nội gọi thân mật là “anh Tựu”.
Anh Tựu của chúng tôi, ngoài đời là Thầy thuốc Ưu tú, tiến sĩ, dược sĩ chuyên khoa II Trần Tựu. Ông có một cuộc đời ghi những dấu ấn vàng son, đáng để viết một cuốn tiểu thuyết dày. Ông từng là một dược sĩ cách mạng, phục vụ trong chiến trường, sau đó nhận nhiệm vụ tiếp quản các xí nghiệp dược tại Sài Gòn sau giải phóng, rồi lần lượt là Giám đốc Xí nghiệp dược 2/9, Tổng Giám đốc Liên hiệp các xí nghiệp dược thành phố Hồ Chí Minh, Tổng Giám đốc Tổng công ty dược Việt Nam, và sau nghỉ hưu đã sáng lập Hãng dược SaVipharm. Người trong ngành dược vẫn kính cẩn coi ông là vị tư lệnh ngành.
Lần đầu tiên tôi gặp ông Trần Tựu là vào năm 2022, khi đó, ông đã là một nhân vật danh tiếng. Ông sống ở thành phố Hồ Chí Minh nhưng thường có những chuyến công tác ra Hà Nội. Ông Tựu, với cặp kính trắng, dáng vẻ trí thức, luôn điềm tĩnh và có phần nghiêm khắc, đã kể cho tôi nghe về những câu chuyện cuộc đời đầy gian truân của mình. Ông là người mà chúng tôi có thể lắng nghe câu chuyện từ sáng đến tối, và học hỏi nhiều kinh nghiệm sống quý giá. Ông thực sự là một người thầy, người cha đáng kính, người tôi coi như anh em kết nghĩa. Mỗi câu chuyện của ông về nghề dược bào chế thuốc cứu người, về kinh nghiệm trong quản lí ngành dược mà ông đã phụng sự suốt 53 năm... đều là những bài học giá trị, để tôi có thể học hỏi, và ghi lại trong một cuốn sách sẽ xuất bản với nhan đề 77 bài học từ dược sư Trần Tựu, nhân dịp sinh nhật lần thứ 77 của ông vào đầu năm 2025.
Một ngày nọ, ông mời tôi về quê thăm ngôi nhà của cha mẹ mình. Trong suy nghĩ của tôi, ngôi nhà đó chắc hẳn là một ngôi nhà ngói cũ kĩ, đặc trưng của làng quê Việt Nam. Tuy nhiên, tôi hoàn toàn choáng váng khi thấy ngôi nhà ông muốn dẫn tôi đến chính là ngôi mộ kè đá giữa cánh đồng rộng mênh mông, nơi an nghỉ vĩnh viễn của cha mẹ ông.
Lần đầu tiên nhìn thấy cảnh đó, tôi đã không thể kìm nén được cảm xúc và rơi nước mắt cùng ông. Ông Trần Tựu, người đàn ông vốn vô cùng mạnh mẽ nơi chiến trường và cả thương trường, nay với đôi vai đã bắt đầu run rẩy, nước mắt nhòe cặp kính trắng, kể lại cho tôi nghe những kí ức thời thơ ấu của mình. Ông sinh ra trong một gia đình nghèo khó, mẹ ông một mình tần tảo nuôi năm anh em trai nơi cánh đồng trắng nước ở Hà Nam khi cha ông mất sớm, lúc ông mới chỉ sáu tuổi.
Trong những lần về quê cùng ông, chúng tôi thường đi thăm những người bạn cũ của ông, những người cùng ông trải qua tuổi thơ khó khăn và chia sẻ những kỉ niệm vui buồn. Câu chuyện của ông, về sự kiên cường vượt qua nghịch cảnh để theo đuổi ước mơ trở thành dược sĩ, đã thấm vào tâm trí tôi. Tôi cảm nhận được sự hi sinh, nỗ lực không ngừng nghỉ của ông để tạo dựng một tương lai tốt đẹp hơn, không chỉ cho bản thân mà còn cho cộng đồng.
Tôi đã năm lần về quê Hà Nam cùng ông, để từ những câu chuyện và kỉ niệm ông chia sẻ, tôi đã hình dung ra nhân vật Tựu, cậu bé trong truyện ngắn Vượt lũ. Cậu bé Tựu sống trong thời kì chiến tranh, phải vượt qua bao khó khăn của điều kiện sống khắc nghiệt để tiếp tục đến trường. Cậu nuôi ước vọng trở thành dược sĩ, thực hiện ước mơ của mẹ và trả lời cho câu hỏi đau đớn tại sao cha mình lại chết sớm. Cậu muốn tìm ra thuốc chữa bệnh để không ai phải như cha mình, mất khi tuổi đời còn trẻ, trút cả gánh nặng cuộc đời lên vai người vợ sớm tối nắng mưa lầy lội gió rét.
Mỗi chuyến về quê cùng ông Tựu là một hành trình đầy cảm xúc và kỉ niệm. Trên con đường từ Hà Nội về Hà Nam, ông thường chia sẻ với tôi những câu chuyện về tuổi thơ đầy khó khăn nhưng cũng tràn đầy niềm hi vọng. Ông kể về những ngày tháng lao động cực nhọc, về mẹ ông - một người phụ nữ mạnh mẽ và kiên cường, đã một mình nuôi năm người con trai khi chồng mất sớm. Có lần, ông kể cho tôi nghe về một trận lũ lịch sử mà gia đình ông đã trải qua. Ngôi nhà nhỏ bé của mẹ con ông đã bị ngập trong nước lũ, mẹ ông không cho ông đi học vì sợ lũ cuốn mất con trai. Nhưng ông đã tìm cách thuyết phục mẹ để được Vượt lũ tới trường. Trần Tựu nhỏ bé dầm mình trong nước lũ, trong sóng dữ cuốn phăng mọi vật trên đường tới trường, là một biểu tượng của ý chí bất khuất, vượt nghịch cảnh để chạm vào ước mơ. Để thực hiện ước mơ đó, Tựu đã phải vượt qua cơn lũ khủng khiếp nhất thập niên 1960 để đến trường, trang bị kiến thức cho tương lai. Trận lũ đó không chỉ là thử thách về thể chất mà còn là bài học về tinh thần thép và sự kiên cường trong mọi hoàn cảnh.
Khi truyện ngắn Vượt lũ đoạt giải, tôi cảm thấy thực sự biết ơn ông Tựu. Chính từ câu chuyện đời xưa của ông, với những khó khăn mà ngày nay khó có thể tưởng tượng được, tôi đã tạo dựng nên một câu chuyện cảm động.
Qua Vượt lũ, tôi nhận ra rằng mỗi người tôi gặp đều có một câu chuyện đáng để kể. Văn học không chỉ là những con chữ trên giấy mà còn là sự phản ánh của cuộc sống thực, nơi mỗi nhân vật đều mang trong mình những giá trị và bài học quý báu cần được truyền lại.
Truyện ngắn này đã “khai sáng” cho tôi rằng, có thể văn học hóa cuộc đời mỗi người mình gặp, để lưu giữ những giá trị của họ cho thế hệ mai sau.
Vượt lũ chỉ là một trong hơn trăm truyện ngắn tôi đã viết, nhưng có một ý nghĩa đặc biệt vì gắn liền với một cuộc đời thực, một con người thực. Tôi hi vọng rằng qua câu chuyện này, độc giả sẽ cảm nhận được sự kiên cường và quyết tâm của ông Trần Tựu, cũng như lòng biết ơn sâu sắc đối với những người đã cống hiến cho đất nước. Văn học, từ đời sống đến tác phẩm, là cầu nối để chúng ta hiểu và trân trọng những giá trị của quá khứ và tiếp nối chúng cho tương lai.
K.B.H
VNQD