. CHI ANH
Trong nhiều năm trở lại đây, điện ảnh Hàn Quốc và làn sóng văn hóa Hàn Quốc (Hallyu) đã trở nên rất đỗi quen thuộc với khán giả Việt Nam. Tuy nhiên, trên thực tế sự phát triển của điện ảnh Hàn Quốc đã khởi đầu từ rất lâu trước kia, bám sát theo lịch sử phát triển của điện ảnh thế giới. Những giới thiệu trong bài viết này hướng đến phác họa cho độc giả bức tranh khái quát về điện ảnh Hàn Quốc, những nét nổi bật của nền điện ảnh đang phát triển ngày một rực rỡ này.
Cảnh trong phim Parasite
1. Quá trình phát triển gắn liền với lịch sử
Quá trình phát triển của điện ảnh Hàn Quốc có nhiều điểm liên hệ mật thiết đến biến động lịch sử, xã hội Hàn Quốc và toàn bộ bán đảo Triều Tiên trước đó. Điều này có thể xem như một nét đặc trưng riêng biệt. Từ trước năm 1945, trong thời kì chịu sự thống trị của quân đội Nhật Bản, điện ảnh Hàn Quốc đã có những bước đi đầu tiên. Khởi đầu trong giai đoạn đặc biệt này, điện ảnh Hàn Quốc hiển nhiên đã chịu ảnh hưởng nhất định từ Nhật Bản, thể hiện qua một số điểm như đa số nhà hát ở thời kì đầu do người Nhật xây dựng, làm chủ; những tác phẩm phim thuở sơ khai được làm theo lối kịch noh, đi từ sân khấu đến màn ảnh và sự kiểm duyệt gắt gao từ chính quyền chiếm đóng…
Bên cạnh sự ảnh hưởng từ bên ngoài đó, nền điện ảnh Hàn Quốc non trẻ đương thời đã dần cho thấy nội lực tự thân khi đã sản xuất được những bộ phim đầu tiên, manh nha một nền điện ảnh đầy tiềm năng sau này. Bám khá sát và gần như song hành với quá trình phát triển của điện ảnh thế giới, sau thời kì phim câm điện ảnh Hàn Quốc đã thực hiện và cho ra đời những bộ phim có tiếng vào cuối những năm 1930. Các tác phẩm điện ảnh trong giai đoạn đầu tiên này đã thể hiện được giá trị nghệ thuật và truyền tải thông điệp quan trọng đương thời, phù hợp với biến động lịch sử trên bán đảo Triều Tiên đó là thôi thúc nhận thức, tinh thần dân tộc và khát khao đấu tranh giành độc lập của toàn thể người dân.
Sau năm 1945, khi đã được giải phóng khỏi sự thống trị của quân đội Nhật Bản, bán đảo Triều Tiên lại rơi vào tình trạng chia tách hai miền, điều này một lần nữa tác động đến sự phát triển của nền điện ảnh, có những thời điểm khó khăn thiếu thốn cả về nhân lực lẫn vật lực. Điện ảnh Hàn Quốc đã trải qua những bước thăng trầm để có được sự phát triển vượt bậc như ngày nay. Ảnh hưởng rõ rệt nhất đến sự phát triển này là những biến động chính trị - xã hội trong nước. Trong những năm cuối thập niên 1950, thập niên 1960, nhờ chính sách và luật điện ảnh phù hợp của chính quyền, điện ảnh Hàn Quốc đã được bồi dưỡng, thúc đẩy nội lực phát triển khi tích cực mở trường lớp đào tạo các nhà làm phim tài năng. Thành quả đạt được là quãng thời gian này trở thành thời kì hoàng kim của điện ảnh Hàn Quốc khi có sự đa dạng cả về số lượng lẫn chất lượng tác phẩm.
Tuy nhiên, trong hai thập kỉ tiếp theo, điện ảnh Hàn Quốc một lần nữa rơi vào quãng trầm vì sự kiểm duyệt gắt gao của chính quyền. Số lượng tác phẩm điện ảnh giai đoạn này giảm mạnh, kém thu hút khán giả hơn trước, đặc biệt với những tác phẩm được sản xuất chỉ nhằm phục vụ mục tiêu “tuyên truyền”. Sau thời gian trầm lặng khó phát triển này, nhờ những chính sách mới nới lỏng và ủng hộ phát triển công nghiệp điện ảnh của chính quyền, nguồn lực đầu tư của các tập đoàn kinh tế nội địa lớn mạnh và hợp tác cùng những nền tảng xem phim trực tuyến, các hãng sản xuất phim ngoài nước, điện ảnh Hàn Quốc từ những năm 1990 đến nay đã phát triển trở lại và ngày một nâng cao vị thế bản thân so với các nền điện ảnh khác trên thế giới. Minh chứng rõ nét nhất là những thành tựu đạt được trên trường quốc tế, nhiều tác phẩm, đạo diễn, diễn viên Hàn Quốc đã giành được các giải thưởng điện ảnh lớn của thế giới. Các tác phẩm không chỉ thu hút mạnh mẽ sự quan tâm, yêu thích của khán giả đại chúng mà còn nhận được sự đánh giá tốt từ giới chuyên môn trong và ngoài nước khi tham dự các liên hoan phim, giải thưởng điện ảnh.
2. Đặc trưng và những thành tựu nổi bật
Sự phát triển của điện ảnh Hàn Quốc ngày nay gắn liền với sự phân hóa đa dạng thể loại, đề tài, bên cạnh việc gia tăng nhanh chóng số lượng tác phẩm ra mắt hằng năm khi không còn chịu quy trình kiểm duyệt gắt gao ngày trước. Trong đó, tâm lí tình cảm, tâm lí xã hội là thể loại nổi bật nhất, được quan tâm yêu thích hơn cả và dường như là một nét đặc trưng của điện ảnh Hàn Quốc. Những năm gần đây yếu tố hành động cũng được các nhà làm phim Hàn Quốc đưa vào nhiều tác phẩm điện ảnh giải trí, bom tấn, hướng đến đối tượng khán giả đại chúng. Tuy nhiên, đan xen trong đó vẫn thường trực có yếu tố tâm lí, tình cảm, xã hội và những tác phẩm gây được tiếng vang lớn, có độ phủ sóng cao ngoài Hàn Quốc hay được giới chuyên môn đánh giá cao vẫn thường nghiêng về thể loại này.
Để có được sự phát triển của nền điện ảnh Hàn Quốc ngày nay, một điểm quan trọng không thể phủ nhận đó là mối quan tâm và sự đầu tư đúng đắn, phù hợp của chính quyền Hàn Quốc dành cho ngành công nghiệp không khói này, bắt đầu từ việc chú trọng đào tạo nguồn nhân lực. Tại Hàn Quốc hiện nay có nhiều trường đào tạo về nghệ thuật và điện ảnh có chất lượng trong khu vực như Học viện Nghệ thuật Seoul (Seoul Arts), Đại học Nghệ thuật Quốc gia Hàn Quốc (K-Arts), Đại học Chung Ang… Những ngôi trường này đã cho ra đời nhiều thế hệ đội ngũ làm phim, diễn viên tài giỏi, nổi tiếng hiện nay tại Hàn Quốc. Bên cạnh những hãng phim, tập đoàn lớn đầu tư sản xuất phim như CJ E&M, Lotte… nền điện ảnh này còn có sự hiện diện của các nhà làm phim độc lập không ngại ngần thử thách và sáng tạo không ít bộ phim giàu tính nghệ thuật, hàn lâm.
Một điểm nổi bật khác của nền điện ảnh xứ sở kim chi là khả năng tận dụng tốt truyền thông, tạo được sức hút, sức lan tỏa mạnh mẽ và xuất khẩu được phim ảnh rộng rãi đến nhiều quốc gia khác nhau. Từ đây, thông qua phim ảnh, những nét văn hóa, con người, ẩm thực, điểm đến du lịch và lịch sử của Hàn Quốc đã được truyền tải, quảng bá ra bên ngoài, mang đến ấn tượng tích cực và thu hút bạn bè quốc tế. Chẳng hạn, ngày nay khi nhắc đến kim chi thì đa số sẽ nghĩ ngay đến đất nước Hàn Quốc bởi đây là món ăn xuất hiện thường trực, phổ biến trong rất nhiều bộ phim Hàn Quốc.
Nhằm thúc đẩy và ghi nhận sự cống hiến miệt mài của những người làm điện ảnh, nhiều giải thưởng điện ảnh và phim truyền hình khác nhau đã ra đời tại Hàn Quốc. Ngoài những giải thưởng lớn lâu đời, có uy tín trao cho các tác phẩm chất lượng hằng năm như Giải thưởng Nghệ thuật Baeksang (Baeksang Arts Awards), Giải thưởng Rồng xanh (Blue Dragon Awards), Giải thưởng Chuông vàng (Grand Bell Awards)… các đài truyền hình và những đơn vị truyền thông khác cũng tổ chức lễ trao giải riêng thường niên. Điều đó góp phần hình thành nên hệ thống giải thưởng hết sức phong phú, đa dạng, thể hiện sự ghi nhận từ nhiều phía là giới chuyên môn, truyền thông và khán giả.
Cho đến nay, sự phát triển mạnh mẽ của điện ảnh Hàn Quốc là điều khó có thể phủ nhận. Minh chứng đầu tiên là khả năng cạnh tranh với các tác phẩm điện ảnh, bom tấn Hollywood ngay tại thị trường nội địa. Không ít tác phẩm nội địa sản xuất có doanh thu đặc biệt khả quan, thu về nhiều triệu lượt vé xem tại các rạp chiếu phim. Thành tích và khả năng này không phải là điều phổ biến tại nhiều quốc gia trên thế giới; chỉ một số ít nền điện ảnh phát triển có thể làm được.
Trên trường quốc tế, thành tích những năm gần đây của điện ảnh Hàn Quốc hết sức ấn tượng khi liên tục có những bộ phim tham dự các liên hoan phim quốc tế nổi tiếng như Cannes, Berlin… hoặc được đề cử ở các hạng mục tranh giải và có được giải thưởng ở các liên hoan phim, giải thưởng điện ảnh quốc tế lớn như Cannes và Oscar. Nhắc đến thành tích này không thể không đề cập đến bộ phim Parasite (Kí sinh trùng) của đạo diễn Bong Joon Ho, tác phẩm đã thu về nhiều giải thưởng điện ảnh quốc tế quan trọng là Oscar, Cành cọ vàng, Quả cầu vàng… Tác phẩm này là một niềm tự hào và có ý nghĩa ghi nhận quan trọng đối với điện ảnh Hàn Quốc. Sau thành công của Parasite, các tác phẩm điện ảnh Hàn Quốc khác đã nhận được sự quan tâm lớn hơn từ giới chuyên môn và truyền thông, khán giả quốc tế.
Các đạo diễn và diễn viên Hàn Quốc cũng được ghi nhận tài năng khi có thể giành được giải thưởng đạo diễn, diễn xuất ở ngoài nước và tham gia những dự án điện ảnh lớn ở Hollywood - kinh đô điện ảnh thế giới. Trong nhiều đạo diễn người Hàn tài năng, những gương mặt kì cựu, nổi tiếng hàng đầu cần phải kể đến là đạo diễn Lee Chang Dong với một số tác phẩm nổi bật trong sự nghiệp là Oasis Secret Sunshine, Poetry. Burning...; đạo diễn Kim Ki Duk với Spring, Summer, Fall, Winter... and Spring; Pietà...; đạo diễn Park Chan Wook với Oldboy The Handmaiden, Decision to leave... và đạo diễn Bong Joon Ho với Memories of Murder, Snowpiercer, Parasite, Okja… Về mảng diễn xuất, điện ảnh Hàn Quốc đã có nhiều thế hệ diễn viên tài năng. Những gương mặt nổi tiếng hàng đầu vẫn tích cực hoạt động hiện nay và đạt đến đỉnh cao sự nghiệp khi giành được nhiều giải thưởng diễn xuất quan trọng hay trở thành cái tên bảo chứng phòng vé là các diễn viên Choi Min Sik, Song Kang Ho, Lee Byung Hun, Jeon Do Yeon, Kim Hye Soo, Hwang Jung Min… Nối tiếp các thế hệ tiền bối, nhiều diễn viên trẻ tiềm năng của Hàn Quốc cũng đang ngày một tỏa sáng, tích cực trau dồi và thể hiện khả năng.
Qua những nét khái quát trên có thể thấy rằng điện ảnh Hàn Quốc vẫn đang phát triển và tiếp tục vươn lên mạnh mẽ. Minh chứng sáng rõ nhất là khả năng xuất khẩu, bán bản quyền trình chiếu rộng rãi đến nhiều quốc gia trên thế giới (cả về phim bộ truyền hình và phim điện ảnh); khả năng thu hút đầu tư sản xuất, kết hợp phát sóng của các nền tảng chiếu phim trực tuyến lớn hiện nay là Netflix, Disney+… và những giải thưởng quốc tế quan trọng đạt được. Không thể phủ nhận khả năng làm truyền thông tốt của nền điện ảnh này, đưa các tác phẩm ngày càng gần gũi với khán giả đại chúng không chỉ ở Hàn Quốc mà đã vươn ra toàn thế giới, trong đó có thể kể đến khán giả ở nhiều lứa tuổi tại Việt Nam. Tuy nhiên cốt lõi của sự phát triển vẫn đến từ việc có được những tác phẩm thực sự chất lượng và điện ảnh Hàn Quốc vừa tăng trưởng về số lượng tác phẩm, kinh phí đầu tư vừa chú trọng trau chuốt nội dung kịch bản, giá trị nghệ thuật và diễn xuất. Điện ảnh xứ Hàn đang có được nội lực mạnh mẽ và dự báo khả năng phát triển bền vững, dài lâu, điều mà nền điện ảnh còn non trẻ như điện ảnh Việt Nam có thể học tập.
C.A
VNQD