Các bản cập nhật tự động gần đây cho các ấn bản điện tử của các tác giả Roald Dahl, RL Stine và Agatha Christie là lời nhắc nhở về việc ai mới là người thực sự sở hữu phương tiện kĩ thuật số.
3 nhà văn Roald Dahl, Agatha Christie và RL Stine và có các tác phẩm được chỉnh sửa phù hợp.
Giữa cuộc tranh luận gần đây về việc một số nhà xuất bản loại bỏ từ ngữ cũng như đoạn văn nhạy cảm khỏi tác phẩm của các tác giả, bao gồm Roald Dahl, RL Stine và Agatha Christie - là một câu hỏi ít được thảo luận nhưng cũng không kém quan trọng, về sự bảo mật cũng như sở hữu. Điều đó thể hiện rõ nhất ở sách điện tử, khi vẫn đang có “tên trộm” nào đó vẫn đến hàng đêm nhưng ta không hề hay biết.
Clarissa Aykroyd, một độc giả người Anh đang đọc tiểu thuyết Matilda của Dahl trên Kindle thì bỗng nhận ra những chú giải có liên quan đến nhà văn Joseph Conrad bỗng dưng biến mất. Những độc giả khác cũng phàn nàn rằng cuốn Goosebumps của Stine đã bị cắt mất chi tiết các nữ sinh “phải lòng” hiệu trưởng của mình, cũng như những lời mô tả về một nhân vật thừa cân có “ít nhất là sáu chiếc cằm”. Những lời nói xấu về việc da trắng thượng đẳng so với các chủng tộc khác cũng được loại bỏ khỏi những tác phẩm trinh thám – kì bí của Christie.
Làn sóng nói trên vẫn không ngừng lại. Mới đây, trong các tiểu thuyết của Agatha Christie, các thuật ngữ như “Phương Đông”, “Gypsy” và “bản địa” cũng bị loại bỏ. Bộ sách James Bond của Ian Fleming cũng đã “khai tử” các cụm phân biệt chủng tộc và phân biệt giới tính. Của Dahl thì là tính từ mang thiên hướng xấu, như “béo”, “xấu xí” cùng các tham chiếu có liên quan đến giới tính và màu da của nhân vật.
Trong mỗi trường hợp, sách điện tử đã làm nổi bật lên điều mà các chuyên gia về quyền của người tiêu dùng vẫn thường gọi là “quy ước xuất bản kĩ thuật số”, mà các khách hàng có thể không bao giờ biết hoặc nhận ra rằng mình đã đăng kí nó. Điều đó khiến cho việc mua một cuốn sách điện tử không có nghĩa là bạn sở hữu nó.
“Không một ai đọc điều khoản dịch vụ, dẫu rằng rất nhiều công ti cũng đã cài cắm vào đó những quy ước riêng,” Jason Schultz, giám đốc Phân vụ Chính sách và Luật Công nghệ của Đại học New York cho biết. Anh cũng nói thêm: “Họ tạo cảm giác giống như ta mua một cuốn sách giấy, nhưng thực tế thì nó khác hẳn 180 độ”.
Cập nhật e-book tự động là một tính năng có phần phổ biến của nhiều nền tảng sách điện tử, bao gồm cả Kindle của Amazon và Google Play. Một bản cập nhật điển hình có thể thay đổi ảnh bìa để nó phù hợp với một bộ phim hoặc một chương trình chuyển thể truyền hình nào đó, hoặc cũng có thể là thêm các chú thích mới. Nhưng các nhà xuất bản có thể phát hành các bản cập nhật vì bất kì lí do gì và thường không có thông báo về các bản sửa đổi. Việc chỉnh sửa tiểu thuyết của Stine và Christie chỉ được chú ý rộng rãi khi chúng được hai tờ báo lớn - The Times of London và The Telegraph, đưa tin vào tháng này.
Derek Wheeler, một người dùng Kindle ở Washington, đã nhận thấy vào năm ngoái rằng bản ebook Welcome to Dead House của Stine đã bị thay đổi so với bản in. Anh cũng nói rằng mình không nhận ra ý nghĩa đầy đủ của các bản cập nhật mà Amazon đã luôn mặc định. Nhưng sẽ “thật tuyệt nếu họ có thể sửa sai các lỗi ngữ pháp, còn việc thay đổi chi tiết dù là nhỏ nhất thì cũng có thể biến đổi cốt truyện, và nó khiến tôi khó chịu”.
Tuy vậy người dùng có thể tắt đi tính năng cập nhật tự động. Trong một tuyên bố, một phát ngôn viên của Amazon đã nói rằng “Các nhà xuất bản kiểm soát bản quyền đối với những cuốn sách họ xuất bản và do đó họ cũng kiểm soát nội dung cũng như việc các bản cập nhật Kindle”. Tuy vậy phía Google Play thì không có tùy chọn tắt việc cập nhật mới, và họ cũng đã từ chối bình luận về vấn đề này.
Các tác phẩm đã được sửa đổi.
Terry Adams, phó chủ tịch điều hành xuất bản sách bìa mềm và kĩ thuật số tại Little, Brown & Company, nơi đang sở hữu bản quyền của nhiều tác giả vô cùng nổi tiếng, bao gồm James Patterson, Evelyn Waugh và Donna Tartt, cho biết công ty vẫn thường “chỉnh sửa” ebook theo các yêu cầu của biên tập viên và cả tác giả… Ông nói rằng những chỉnh sửa này thường không được thông tin đến khách hàng một cách công khai.
Dù vậy qua vấn đề này ta có thể thấy, khách hàng không hề sở hữu về mặt kĩ thuật nội dung mà họ đang mua trên các nền tảng, mà nó thuộc về người giữ bản quyền. Cấp phép, cho phép chủ sở hữu quyền đặt ra các điều khoản sử dụng tài sản trí tuệ của họ, là tiêu chuẩn không chỉ trong việc bán các ebook, mà còn là phim, chương trình truyền hình, trò chơi điện tử và các dạng nội dung nghệ thuật khác… ngày nay.
“Trước đây, có những hạn chế đối với những gì ta làm với các phương tiện, chẳng hạn như bạn chỉ có thể tạo một số lượng bản sao nhất định - nhưng không có cách nào thực sự hiệu quả để kiểm soát nó,” Colin Gavaghan, giáo sư về tương lai kĩ thuật số tại Trường Luật Đại học Bristol, cho biết. “Tuy vậy giờ đây thì chủ sở hữu có thể trực tiếp kiểm soát những gì ta làm với những thứ này.”
Giới chuyên gia cũng nhận định rằng khá nhiều doanh nghiệp truyền thông kĩ thuật số vẫn đang sử dụng từ ngữ có thể gây ra hiểu lầm về quyền sở hữu. Khách hàng vẫn thường mua sách bằng cách nhấp vào nút “mua ngay” quen thuộc, nhưng các điều khoản sử dụng của Kindle lại đang nói rằng nội dung trên các nền tảng này “được nhà cung cấp nội dung cấp phép, chứ không phải là đang bán cho bạn”.
Phản ứng trước việc các tác phẩm văn chương đã bị chỉnh sửa, rất nhiều nhà văn cũng đã lên tiếng. Salman Rushdie gọi chỉnh sửa này là hành động kiểm duyệt vô lý và đã tweet rằng “những người quản lí di sản của Dahl nên thấy xấu hổ”. Philip Pullman – tác giả của bộ Vật chất tối của Ngài thì cũng nói rằng thà để sách của Dahl ngừng in còn hơn là thay đổi chúng mà không có sự đồng ý của tác giả. Sự phản đối kịch liệt đến mức nhà xuất bản của Dahl, Puffin, đã thông báo rằng họ sẽ giữ nguyên nguyên tác cho những độc giả yêu thích sách giấy.
Tuy vậy Rick Behari, phát ngôn viên của Roald Dahl Story Company, cho biết: “Việc xem lại ngôn ngữ được sử dụng cùng với việc cập nhật các chi tiết khác, gồm cả bìa sách và cách trình bày là điều bình thường”. Phản ứng này cũng tương tự với phía quản lí di sản của nữ nhà văn sci-fi nổi tiếng, Ursula Le Guin. Theo đó con trai của bà đã khá ngạc nhiên khi nhận được một email từ nhà xuất bản vào cuối năm ngoái, khi họ xin phép thực hiện các thay đổi mới đối với bộ truyện dành cho trẻ em, Catwings.
Được xuất bản lần đầu vào năm 1988, bộ sách này kể về một nhóm mèo được sinh ra với những đôi cánh. Ông chia sẻ rằng lúc đầu mình khá phân vân rằng liệu có nên phê duyệt các bản chỉnh sửa hay không, bởi mẹ của mình cực kì cẩn thận với từng từ ngữ. Nhưng cuối cùng ông cũng quyết định sẽ cho chỉnh sửa, nếu nó mang lại và phù hợp hơn cho độc giả.
ĐOÀN ANH TUẤN dịch theo The New York Times
VNQD