Dù mới phải tuyên bố dừng lại nhưng Giải Costa Books đã có một sự ảnh hưởng lớn với văn chương nước Anh.
Trong 50 năm, giải Whitbreads - tiền thân của Costa Books, đã tạo nên một mạng lưới rộng khắp và bình đẳng cho các thể loại văn chương khác nhau. Nó hỗ trợ cho các hiệu sách cũng như các nhà văn, nhà xuất bản. Ở những năm đầu, thơ cũng là một hạng mục được trao giải, nhưng ngay sau mùa đầu tiên, nó đã bị loại bỏ và thay thế bằng tiểu thuyết dành cho trẻ em. Thơ mất thêm 15 năm nữa để được khôi phục trở lại, để cuối cùng hoàn thiện các hạng mục bao gồm tiểu thuyết đầu tay, tiểu thuyết văn chương, tiểu thuyết dành cho trẻ em và tiểu sử.
Có sự “chật vật” của thơ như vậy là vì thơ ca lúc đó vẫn là một thể loại “thiểu số”, thế nhưng sau đó nó đã trở thành một trong những loại hình được hưởng lợi lớn nhất từ giải thưởng Costa Books, minh chứng là đã giành được 9/36 chiến thắng ở hạng mục lớn nhất của giải: Tác phẩm của năm - hạng mục tổng thể được giới thiệu vào năm 1985. Những tác phẩm thơ này đã đưa Sử thi từ thời trung cổ Beowulf và Biến thể của Ovid lên những giá sách của nước Anh vào cuối những năm 1990 (nhờ những “ngôi sao” là các nhà thơ lớn Seamus Heaney (Nobel 1995) và Ted Hughes).
Bộ ba Vật chất tối của ngài, trong đó Ống nhòm hổ phách là tiểu thuyết thiếu nhi đầu tiên chiến thắng giải thưởng Tác phẩn của năm ở giải Costa.
Theo đó Neil Astley, biên tập viên của nhà xuất bản Bloodaxe Books cho biết: “Việc chiến thắng Tác phẩm của năm đồng nghĩa với việc các tác phẩm nằm trong di sản của một nhà văn trước đó có thể chỉ bán được vài trăm bản thì giờ đây có thể là hàng chục nghìn bản. Đó là một đóng góp tuyệt vời khi mở rộng lượng độc giả ở Anh cho những nhà văn, nhà thơ có thể không bao giờ bán chạy”. Nhưng có một thực tế đáng buồn là lợi nhuận thu được từ thơ ca thường dẫn tới thua lỗ trong việc bán sách. Đó là bởi ngành công nghiệp này biết rằng họ sẽ kiếm được nhiều tiền hơn từ một tiểu thuyết gia nổi tiếng, một tác phẩm phi hư cấu đúng lúc hoặc một tác phẩm đầu tay phù hợp với những vấn đề thời sự hơn là thơ ca.
Nhưng ngay cả những người chiến thắng hạng mục tiểu thuyết đầu tay cũng có thể nhận được một sự thúc đẩy lớn từ giải thưởng này. Chẳng hạn, người chiến thắng năm ngoái, Caleb Azumah Nelson với cuốn sách đầu tay Open Water, đã được đặt mua và rồi trở thành cuốn sách bán chạy trong tháng khi tin tức chiến thắng giải Costa xuất hiện. Hiện nó vẫn đang tiếp tục bán được 20.000 bản bìa mềm, và là một trong những cuốn sách thành công nhất của nhà xuất bản Waterstones từ trước đến nay, chỉ đứng sau một cuốn sách ra mắt khác, cuốn sách bán chạy nhất năm 2017 của Gail Honeyman: Eleanor Oliphant hoàn toàn ổn.
Bea Carvalho, giám đốc phụ trách hạng mục tiểu thuyết, cho biết, câu chuyện kinh điển về tình yêu của nhà văn người Anh gốc Ghana này đã được nhiều độc giả ủng hộ, nhưng sau khi giành chiến thắng giải Costa, nó đã trở nên “bùng nổ” hơn bao giờ hết. Carvalho chỉ ra rằng nhiều người chiến thắng trước đó ở các hạng mục khác nhau vẫn còn trên kệ. "Điều tuyệt vời là sự quan tâm có được từ giải Costa vẫn thường kéo dài".
Tác phẩm The Mermaid of Black Conch của Monique Roffey.
Tuy nhiên, những thành công từ giải thưởng Costa không chỉ giới hạn ở những cuốn tiểu thuyết đầu tay. Nhà văn người Anh gốc Trinidad, Monique Roffey, đã cố gắng trong rất nhiều năm khi cho ra đời 7 cuốn tiểu thuyết trước khi The Mermaid of Black Conch (tạm dịch: Nàng tiên Ốc xà cừ đen) được vinh danh. “Khi nó lọt vào danh sách rút gọn, tôi đã rất ngạc nhiên, khi nó thắng giải Tiểu thuyết của năm, tôi đã chết lặng, và khi nó trở thành Tác phẩm của năm, tôi hoàn toàn kinh ngạc. Không ai trong số các nhà xuất bản chính thống chú ý đến tôi. Tôi đã ở đây đủ lâu để biết tham vọng của các nhà xuất bản nhỏ: họ đặt trái tim cũng như tâm hồn vào việc biên tập để giúp đỡ bạn, nhưng lại không có tiền để mà quảng bá”.
Cô nói, những gì giải Costa làm được là đã chứng minh “khoảng cách giữa những gì ngành xuất bản hiện đang nghĩ và thực tế tiêu dùng… Họ nghĩ rằng những độc giả thuộc tầng lớp trung lưu, dù muốn hay không, là những người sẽ đi mua sách. Và không bao giờ một cuốn tiểu thuyết được viết bằng tiếng Creole của một người Trinidad viết về một nàng tiên cá da đen lại có thể bán được”. Mặc dù biết trước sức hút của bản thân mình do giải thưởng tạo ra không kéo dài lâu, nhưng 30.000 bảng Anh tiền thưởng lúc đó đã giúp cô có một kì nghỉ một năm xa khỏi công việc giảng dạy, và cũng đồng thời gúp việc viết cuốn tiếp sau được dễ dàng hơn.
Mặc dù khó có thể tưởng tượng trong bối cảnh ngày nay, nhưng Philip Pullman đã không nổi tiếng như thế vào thời điểm mà phần cuối cùng của bộ ba Vật chất tối của ngài trở thành cuốn tác phẩm thiếu nhi đầu tiên chiến thắng Tác phẩm của năm. Pullman lúc ấy đã 55 tuổi và từng từ chối cho phép đề cử những cuốn sách của mình cho bất kì giải thưởng nào. Chủ tịch ban giám khảo Jon Snow năm đó cho biết: “Thành thật mà nói, mọi thứ đã chống lại Pullman ngay từ đầu. Chúng tôi đã rất lo lắng về việc trao giải quan trọng nhất cho một cuốn sách thiếu nhi, thế nhưng sau đó chúng tôi nghĩ đến C.S. Lewis và đã quyết định cứ làm điều đó”.
Pullman nói: “Nó đã tạo ra sự khác biệt rất lớn cho danh tiếng và doanh số bán hàng của tôi. Sau giải Whitbread, tôi đã được biết đến nhiều hơn, trong khi trước đây tôi chưa từng được như vậy. Huy chương Carnegie mà tôi giành được cho Bắc Cực Quang là một điều lớn trong thế giới sách thiếu nhi, thứ không được đại đa số công chúng biết đến hoặc quan tâm ngoại trừ những người thích sách trẻ con; nhưng bản chất của giải thưởng Whitbread/ Costa đảm bảo rằng các trang tin tức sẽ chú ý đến bạn. Những người thành lập giải thưởng đã làm một việc vô cùng thông minh và rất hào phóng, đó là đã đưa sách thiếu nhi lên ngang hàng với bốn tác phẩm đoạt giải khác, và điều đó nói lên rất nhiều giá trị của văn học thiếu nhi”.
Một số tác phẩm đoạt giải Costa Books đã được chuyển ngữ ở Việt Nam.
Chiến thắng của Pullman là một phần trong thời kì hoàng kim mới của sách thiếu nhi, khi nó bắt đầu được nghiên cứu trong các trường đại học và thị trường YA (sách cho thanh thiếu niên) phát triển. Vào thời điểm Mark Haddon tiếp bước lên bục chiến thắng vào năm 2003, với màn ra mắt Bí ẩn về con chó lúc nửa đêm - khi đó không ai biết đến cuốn sách này. Trưởng ban giám khảo Joan Bakewell cho biết: “Haddon đã làm một điều đặc biệt để có thể đi vào ngôn ngữ của nhân vật chính là một cậu bé. Đó là điều phi thường vì những thách thức mà anh ấy tự đặt lên mình. Không ai trong số các giám khảo từng biết bất cứ điều gì giống như cuốn sách này”
Năm 2012, tiểu thuyết gia Joan Brady - người vào năm 1993 đã trở thành người phụ nữ đầu tiên đoạt giải Tác phẩm của năm - đã nói về các giải thưởng văn học. “Canada có các giải thưởng Toàn quyền, Hoa Kỳ có giải Sách Quốc gia, Úc có giải Premiers, Pháp có các giải thưởng của Viện Hàn Lâm, Đức có giải sách Đức… Thế thì các nhà văn Anh không xứng đáng được công nhận sao?". Về mặt nào đó, đó là một sự “cộng sinh” - các nhà tài trợ thương mại luôn luôn thay đổi tùy vào “vận may biến động” trong việc kinh doanh của họ. Nhưng thực tế là khó mà làm khác được trong bối cảnh thắt lưng buộc bụng của ngày hiện tại. Và đôi khi ta không thể biết mình đã có gì cho đến khi mất đi.
Giải Costa Book được thành lập vào năm 1971 và có tiền thân là Giải Whitbread Book cho đến năm 2005. Costa Book Awards là giải thưởng văn học hàng năm công nhận và tôn vinh các nhà văn Anh và Ireland viết bằng bằng tiếng Anh. Mỗi người chiến thắng sẽ nhận phần thưởng trị giá 5.000 bảng Anh; và tác giả chiến thắng hạng mục của Cuốn sách của năm cũng sẽ nhận thêm 30.000 bảng Anh. Mới đây nhà tài trợ Costa Coffee đã thông báo rằng Giải thưởng Costa năm 2021 sẽ là lần cuối giải thưởng thường niên này được tổ chức.
THUẬN NGÔ
VNQD