Giải thưởng thuộc về Hisham Matar, tác giả cuốn My Friends cho tiểu thuyết có yếu tố chính trị. Cuốn sách dựa trên sự kiện có thật từ năm 1984, khi các đơn vị thực thi quyền lực nổ súng vào nhóm những người biểu tình tại đại sứ quán Libya ở London.
Cùng với Matar, Matthew Longo cũng đạt giải ở hạng mục phi hư cấu cho The Picnic, kể về một nhóm các nhà hoạt động Hungary tổ chức một bữa hội hè xuyên châu Âu gần biên giới quân sự của Áo vào tháng 8 năm 1989. Trong chuyến dã ngoại, 600 người Đông Đức này đã vượt biên giới, trở thành một trong những sự kiện được coi là chất xúc tác cho sự sụp đổ của bức tường Berlin.
Nhà văn Hisham Matar và tác phẩm đạt giải
Nhà văn Alexandra Harris – trưởng Ban giám khảo hạng mục hư cấu – ca ngợi “phản ứng của Matar trước những tiếng súng là hành động chiêm nghiệm sâu sắc về sự lưu vong, tình bạn, tình yêu và khoảng cách, Chúng sâu sắc hơn qua từng trang sách khi những lớp hồi ức và trải nghiệm được tích tụ dần”. Tham gia cùng Harris trong tiểu ban này còn có các tiểu thuyết gia Simon Okotie, Ross Raisin và học giả Lara Choksey.
Matar cũng giành giải thưởng Pulitzer cho thể loại tiểu sử/tự truyện vào năm 2017 cho cuốn hồi kí The Return, ghi lại hành trình của bản thân trong nỗ lực khám phá điều gì đã xảy ra với cha, người đã bị các điệp viên của chính trị gia Gaddafi bắt cóc khi ông 19 tuổi. Tiểu thuyết đầu tay của ông, In the Country of Men, đã lọt vào danh sách rút gọn cho giải Booker năm 2006.
Những tác phẩm lọt vào vòng chung kết giải thưởng tiểu thuyết chính trị bao gồm: Caledonian Road của Andrew O'Hagan, James của Percival Everett và Ordinary Human Failings của Megan Nolan. Tác phẩm của Megan Nolan trước đó cũng lọt
Matar chia sẻ: “Cách đây nhiều năm, khi ở Paris viết cuốn In the Country of Men, tôi đã viết ở mặt sau một bưu thiếp hai dòng ý tưởng rất đơn giản về một cuốn sách xoay quanh ba người bạn nam ở những nơi khác nhau. Tôi bắt đầu nghĩ về nó nhiều hơn vào năm 2011 và 2012, khi quanh tôi là những người rất tích cực tham gia vào chiến dịch Mùa xuân Ả Rập, không chỉ ở Libya mà còn ở Ai Cập và Tunisia. Tôi nhận ra cách chúng ta đối mặt trong những tình huống như vậy có thể ít liên quan đến niềm tin chính trị hơn là tính khí cá nhân. Tôi muốn khám phá ý tưởng đó trong một cuốn tiểu thuyết, vì vậy tôi đã ấp ủ nó”.
Nhưng hành trình này gặp phải không ít khó khăn. Matar cho biết bản thân luôn muốn viết ra những cuốn sách ngắn, nhưng quy mô của My Friends lại “dài” theo một cách khác, mất 30 năm để kể câu chuyện trong 2 giờ đi bộ. Ông cũng bật mí đã có những lúc cạn kiệt ý tưởng, nhưng nhờ trải nghiệm là một kiến trúc sư trong 7 năm đầu quãng trưởng thành, ông đã vượt qua được. Ông nói: “Một điều mà tôi học được khi không biết phải viết tiếp điều gì là treo những trang mình đã viết được lên tường. Ở những cuốn khác, tôi thường làm thế ở giai đoạn đầu, nhưng với cuốn này là khi tôi đã viết được hơn nửa cuốn. Tôi có 250 trang treo dọc theo tường, hành lang, phòng tắm và khắp mọi nơi”.
Xoay quanh sự kiện nói trên, Matar cho biết bản thân luôn thấy gần gũi với sự kiện, và nó đã để lại ấn tượng sâu sắc trong mình. Tác giả cho biết: “Tôi không bao giờ quên được cảnh tượng những người đàn ông Libya trẻ tuổi đeo mặt nạ quằn quại nằm trên đường băng. Tôi nhớ đã nghe một trong số họ kêu cứu mẹ mình. 5 năm sau, khi đang học ở London, tôi đã kết bạn với chính người đàn ông đó mà suốt một thời gian dài không hề biết. Một người bạn khác cũng đã bị thương vào ngày hôm đó”.
Nhà văn Matthew Longo và The picnic
Trong khi đó Peter Frankopan – trưởng Ban giám khảo mục phi hư cấu – lại cho biết “cực kì khó khăn” khi tìm ra người chiến thắng năm nay. Cùng với Frankopan, thành phần Ban giám khảo nằm trong nhánh này còn có giám đốc của cơ quan nghiên cứu British Future - Sunder Katwala, nhà báo Christina Lamb, nhà văn Lola Seaton và cựu trợ lí chính quyền Anh - Rohan Silva.
Frankopan cho biết: “Nhiều người nghĩ rằng nếu sự thay đổi đến với khu vực Đông Âu ở đầu thập niên 90, thì nó sẽ đến thông qua xung đột và chiến tranh. Nhưng The Picnic là một chuyến dã ngoại vô hại, vậy mà lại có được khả năng thổi bùng những cơn gió của sự thay đổi và biến đổi châu Âu theo cách không ai ngờ đến. Nó được viết rất hay và dựa trên các nguồn truyền miệng, do đó có thể được đọc như một cuốn tiểu thuyết li kì.”
Câu chuyện của Longo được kể lại bằng các cuộc phỏng vấn không chỉ với các nhân vật chính trị quan trọng của thời kì đó, mà còn với những người tổ chức chuyến dã ngoại và nhiều người tham gia. Tuy vậy khi đọc cuốn sách, nhiều người cho rằng những chứng nhân này chưa tiết lộ hết bí mật và những gì đả xảy ra. Dẫu vậy nhìn nhận sâu hơn, thì đây vẫn là một nghiên cứu điển hình và hấp dẫn về việc hoạt động của một nhóm nhỏ có thể ảnh hưởng đến toàn cục ra sao.
The Picnic là cuốn sách thứ hai của Longo, trong khi đó cuốn đầu tiên là The Politics of Borders đã được ra mắt vào năm 2017. Ông hiện là trợ lí giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Leiden (Hà Lan). Trong cả hai cuốn sách, Longo đều nghiên cứu sâu vào cuộc tranh luận về quyền tự do cá nhân và tập thể - đặc biệt là trong tác phẩm của Hannah Arendt và Isaiah Berlin - để củng cố cho câu chuyện của mình và để suy ngẫm về những gì đã giành được và mất đi.
Những tác phẩm cũng lọt vào vòng chung khảo của mục phi hư cấu gồm Revolutionary Acts của Jason Okundaye, Eve của Cat Bohannon và The Achilles Trap của Steve Coll.
Những người từng đoạt giải thưởng Orwell nổi tiếng trước đó có thể kể đến: Ali Smith (Summer), Colson Whitehead (The Nickel Boys) và Claire Keegan (Small Things Like These). Còn với hạng mục phi hư cấu, đó là Patrick Radden Keefe (Say Nothing: A True Story of Murder and Memory in Northern Ireland) và Sally Hayden (My Fourth Time, We Drowned)…
Năm 2023, 2 cuốn sách đầu tay đã giành được giải thưởng này là Show Me the Bodies của Peter Apps - một bản tường thuật trần trụi về các quyết định chính sách dẫn đến vụ cháy tòa nhà Grenfell Tower ở Anh, cũng như The New Life của Tom Crewe - tác phẩm kịch tính về cuộc đấu tranh nhằm thay đổi luật pháp của Anh liên quan đến đồng tính luyến ái vào những năm 1890.
THUẬN NGÔ dịch từ The Guardian
VNQD